ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΟΥ. Ο ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΟΣ ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ. ΜΕΡΟΣ 3ο.
ΟΙ ΤΡΑΠΕΖΕΣ ΚΑΙ Ο ΝΕΟΣ ΤΟΥΣ ΡΟΛΟΣ
Η βασική και η πρωταρχική πράξη των τραπεζών είναι η μεσολάβηση στις πληρωμές. Σε σχέση μ' αυτό, οι τράπεζες μετατρέπουν το αδρανές χρηματικό κεφάλαιο σε ενεργό, δηλαδή σε κεφάλαιο που φέρνει κέρδος, συγκεντρώνουν τα χρηματικά έσοδα όλων των ειδών και τα θέτουν στη διάθεση της τάξης των καπιταλιστών.
Στο βαθμό που αναπτύσσεται η τραπεζική δραστηριότητα και συγκεντρώνεται σε λίγα ιδρύματα, οι τράπεζες μετεξελίσσονται από το μετριόφρονα ρόλο των μεσολαβητών σε πανίσχυρους μο- νοπωλητές, που διαθέτουν σχεδόν όλο το χρηματικό κεφάλαιο του συνόλου των καπιταλιστών και των μικρονοικοκυραίων, καθώς και το μεγαλύτερο μέρος των μέσων παραγωγής και των πηγών πρώτων υλών σε μια δοσμένη χώρα ή σε μια ολόκληρη σειρά χωρών. Αυτή η μετατροπή των πολυάριθμων μετριόφρονων μεσολαβητών σε μια χούφτα μονοπωλητές αποτελεί μια από τις βασικές διαδικασίες της μετεξέλιξης του καπιταλισμού σε καπιταλιστικό ιμπεριαλισμό...
Οι μεγάλες επιχειρήσεις, κυρίως οι τράπεζες, δεν καταβροχθίζουν μόνο κατευθείαν τις μικρές, μα και τις «συνδέουν» μαζί τους, τις υποτάσσουν, τις συμπεριλαβαίνουν στη «δική τους» ομάδα, στο δικό τους «κοντσέρν» -όπως λέει η τεχνική ορολογία- με τη «συμμετοχή» στα κεφάλαιά τους, με την αγορά ή την ανταλλαγή μετοχών, με το σύστημα των χρεωστικών σχέσεων κλπ., κλπ.
Σαν πιο βασικό πρέπει να θεωρούμε το «σύστημα συμμετοχής», που γι' αυτό είπαμε λίγα λόγια πιο πάνω. Να πώς περιγράφει την ουσία του ζητήματος ο Γερμανός οικονομολόγος Χάιμαν, που ίσως πιο πριν απ' όλους έστρεψε την προσοχή του σ' αυτό:
«Ο διευθυντής ελέγχει τη βασική εταιρία (στο κείμενο κατά λέξη: την «εταιρία-μητέρα»). Αυτή με τη σειρά της ελέγχει τις εξαρτημένες απ' αυτήν εταιρίες (τις «εταιρίες-θυγατέρες»), αυτές οι τελευταίες - τις "εταιρίες-εγγονές" κλπ. Έτσι χωρίς πολύ μεγάλα κεφάλαια μπορεί κανείς να ελέγχει γιγάντιους τομείς της παραγωγής. Και πραγματικά, αν η κατοχή του 50% του κεφαλαίου αρκεί πάντα για τον έλεγχο μιας μετοχικής εταιρίας, τότε φτάνει να έχει ο διευθυντής μονάχα 1 εκατομμύριο, για να μπορεί να ελέγχει κεφάλαιο 8 εκατομμυρίων στις "εταιρίες-εγγονές". Και αν αυτό το "αλληλομπλέξιμο" τραβήξει παραπέρα, μπορεί με 1 εκατομμύριο να ελέγχονται 16 εκατομμύρια, 32 εκατομμύρια κλπ.»
Η συγκέντρωση της παραγωγής, τα μονοπώλια που ξεπηδούν απ' αυτήν, η συγχώνευση ή η σύμφυση των τραπεζών με τη βιομηχανία - αυτή είναι η ιστορία της γέννησης του χρηματιστικού κεφαλαίου και του περιεχομένου αυτής της έννοιας.
Το χρηματιστικό κεφάλαιο, που είναι συγκεντρωμένο σε λίγα χέρια και ασκεί πραγματικό μονοπώλιο, βγάζει τεράστια και διαρκώς αυξανόμενα κέρδη από την ίδρυση εταιριών, από την έκδοση χρεογράφων, από κρατικά δάνεια κλπ., σταθεροποιώντας την κυριαρχία της χρηματιστικής ολιγαρχίας, επιβάλλοντας σ' όλη την κοινωνία ένα φόρο υποτέλειας προς τους μονοπωλητές.
Τώρα πρέπει να περιγράφουμε με ποιο τρόπο η «διεύθυνση της οικονομίας» από τα καπιταλιστικά μονοπώλια μετατρέπεται αναπόφευκτα, μέσα στις γενικές συνθήκες της εμπορευματικής παραγωγής και της ατομικής ιδιοκτησίας, σε κυριαρχία της χρηματιστικής ολιγαρχίας. Ας σημειώσουμε ότι οι εκπρόσωποι της αστικής γερμανικής -και μάλιστα όχι μόνο της γερμανικής- επιστήμης, σαν τον Ρίσερ, τον Σούλτσε-Γκέβερνιτς, τον Λίφμαν κ.ά είναι πέρα για πέρα απολογητές του ιμπεριαλισμού και του χρηματιστικού κεφαλαίου. Δεν ξεσκεπάζουν, μα συγκαλύπτουν και εξωραΐζουν το «μηχανισμό» της διαμόρφωσης της ολιγαρχίας, τις μεθόδους της, τις διαστάσεις των εσόδων της, «θεμιτών και αθέμιτων», τις σχέσεις της με τα κοινοβούλια κλπ. κλπ. Ξεφορτώνονται τα «καταραμένα προβλήματα» με σπουδαιοφανείς, σκοτεινές φράσεις, με εκκλήσεις προς το «αίσθημα της ευθύνης» των διευθυντών των τραπεζών, με την εξύμνηση του «αισθήματος του καθήκοντος» των Πρώσων δημόσιων υπαλλήλων, με τη σοβαρή ανάλυση των λεπτομερειών τελείως μη σοβαρών νομοσχεδίων για την «επίβλεψη» και το «διακανονισμό», με θεωρητικές ανοησίες,
Αφού είδαμε έν συντομία την συνύφανση του τραπεζιτικού και του βιομηχανικού κεφαλαίου στην δημιουργία του χρηματιστηριακού κεφαλαίου πάμε τώρα στο τρίτο χαρακτηριστικό του ιμπεριαλισμού την εξαγωγή του κεφαλαίου.
3) εξαιρετικά σπουδαία σημασία άποκτάει ή εξαγωγή κεφαλαίου σε διάκριση απο την εξαγωγή εμπορευμάτων.
Εδώ θα μας απασχολήσει ένα ερώτημα.
Γιατί είναι πιο σπουδαία η εξαγωγή του κεφαλαίου από την εξαγωγή των εμπορευμάτων ;
Να τι μας απαντά ο λένιν.
«Ολόκληρο το ετήσιο εισόδημα που αποκομίζει η Μεγάλη Βρετανία από όλο το εξωτερικό και αποικιακό της εμπόριο, από τις εισαγωγές και τις εξαγωγές, προσδιορίζεται για το 1899, από το στατιστικό Γκίφεν, σε 18 εκατομμύρια λίρες στερλίνες (περίπου 170 εκατομμύρια ρούβλια), υπολογίζοντας ένα 2 1/2% για όλες τις συναλλαγές ύψους 800 εκατομμυρίων λιρών στερλινών». Όσο μεγάλο κι αν είναι αυτό το ποσό, δεν μπορεί να εξηγήσει τον επιθετικό ιμπεριαλισμό της Μεγάλης Βρετανίας. Εκείνο που τον εξηγεί είναι το ποσό των 90-100 εκατομμυρίων λιρών στερλινών, που αποτελούν το εισόδημα από το «επενδυμένο» κεφάλαιο, το εισόδημα του στρώματος των εισοδηματιών.
Το εισόδημα των εισοδηματιών ξεπερνά πέντε φορές το εισόδημα από το εξωτερικό εμπόριο στην πιο «εμπορική» χώρα του κόσμου!
Να η ουσία του ιμπεριαλισμού και του ιμπεριαλιστικού παρασιτισμού.
Η έννοια: «κράτος-εισοδηματίας» (Rentnerstaat), ή κράτος- τοκογλύφος, γίνεται έτσι κοινόχρηστη στην οικονομική φιλολογία για τον ιμπεριαλισμό. Ο κόσμος χωρίστηκε σε μια χούφτα κράτη-τοκογλύφους και σε μια τεράστια πλειοψηφία κράτη- οφειλέτες. «Ανάμεσα στις επενδύσεις του κεφαλαίου στο εξωτερικό -γράφει ο Σούλτσε-Γκέβερνιτς- στην πρώτη θέση βρίσκονται οι επενδύσεις που γίνονται σε χώρες πολιτικά εξαρτημένες είτε συμμαχικές: η Αγγλία δίνει δάνειο στην Αίγυπτο, την Ιαπωνία, την Κίνα, τη Νότια Αμερική. Ο πολεμικός της στόλος παίζει, σε περίπτωση ανάγκης, το ρόλο δικαστικού κλητήρα. Η πολιτική δύναμη της Αγγλίας την προφυλάσσει από την αγανάκτηση των οφειλετών».
4) συγκροτούνται διεθνείς μονοπωλιακές ενώσεις των καπιταλιστών, οι όποιες μοιράζουν τόν κόσμο
Οι μονοπωλιακές ενώσεις των καπιταλιστών, τα καρτέλ, τα συνδικάτα, τα τραστ, μοιράζουν μεταξύ τους, πριν απ' όλα, την εσωτερική αγορά, κατακτώντας περισσότερο ή λιγότερο ολοκληρωμένα την παραγωγή της δοσμένης χώρας. Στις συνθήκες όμως του καπιταλισμού, η εσωτερική αγορά συνδέεται αναπόφευκτα με την εξωτερική. Ο καπιταλισμός από καιρό έχει δημιουργήσει την παγκόσμια αγορά. Και στο μέτρο που αναπτυσσόταν η εξαγωγή κεφαλαίου και απλώνονταν με κάθε τρόπο οι εξωτερικές και οι αποικιακές σχέσεις και οι «σφαίρες επιρροής» των πιο μεγάλων μονοπωλιακών ενώσεων, τα πράγματα τραβούσαν «φυσιολογικά» προς την παγκόσμια συνεννόηση ανάμεσά τους, προς τη δημιουργία διεθνών καρτέλ.
Οι καπιταλιστές μοιράζουν τον κόσμο όχι από κάποια ιδιαίτερη κακία τους, αλλά γιατί ο βαθμός συγκέντρωσης που επιτεύχθηκε τους αναγκάζει να πάρουν αυτό το δρόμο για να βγάζουν κέρδος. Συγκεκριμένα τον μοιράζουν «ανάλογα με τα κεφάλαιά τους», «ανάλογα με τη δύναμή τους» -άλλος τρόπος μοιράσματος δεν μπορεί να υπάρχει μέσα στο σύστημα της εμπορευματικής παραγωγής και του καπιταλισμού. Η δύναμη όμως αλλάζει ανάλογα με την οικονομική και πολιτική ανάπτυξη.
Ηλεκτρική βιομηχανία.
Και να, το 1907, ανάμεσα στο αμερικανικό και το γερμανικό τραστ υπογράφτηκε συμφωνία για το μοίρασμα του κόσμου. Ο συναγωνισμός παραμερίζεται. Η «Γενική Ηλεκ. Εταιρία» (GEC) «παίρνει» τις Ηνωμένες Πολιτείες και τον Καναδά. Στη «Γενι¬
κή Εταιρία Ηλεκτρισμού» (AEG) «πέφτουν» η Γερμανία, η Αυστρία, η Ρωσία, η Ολλανδία, η Δανία, η Ελβετία, η Τουρκία και τα Βαλκάνια.
Το μοίρασμα όμως του κόσμου ανάμεσα σε δυο ισχυρά τραστ δεν αποκλείει φυσικά το ξαναμοίρασμα, αν αλλάξει ο συσχετισμός των δυνάμεων, λόγω της ανισομετρίας της ανάπτυξης, των πολέμων, των χρεοκοπιών κλπ.
Διδακτικό παράδειγμα προσπάθειας για ένα τέτοιο ξαναμοίρασμα, παράδειγμα πάλης για το ξαναμοίρασμα, αποτελεί η βιομηχανία πετρελαίου.
5) έχει τελειώσει τό εδαφικό μοίρασμα τής γής άνάμεσα στίς μεγαλύτερες καπιταλιστικές Δυνάμεις.
Είδαμε πιο πάνω ότι η περίοδος της ανώτατης ανάπτυξης του προμονοπωλιακού καπιταλισμού, του καπιταλισμού όπου κυριαρχούσε ο ελεύθερος συναγωνισμός, είναι οι δεκαετίες 1860-1870 και 1870-1880. Τώρα βλέπουμε ότι ακριβώς ύστερα απ ' αυτή την περίοδο αρχίζει η τεράστια «άνοδος» των αποικιακών αρπαγών, οξύνεται σε εξαιρετικό βαθμό η πάλη για το εδαφικό μοίρασμα του κόσμου. Συνεπώς, είναι αναμφισβήτητο το γεγονός ότι το πέρασμα του καπιταλισμού στο στάδιο του μονοπωλιακού καπιταλισμού, στο χρηματιστικό κεφάλαιο, συνδέεται με την όξυνση του αγώνα για το μοίρασμα του κόσμου.
Ο Χόμπσον στο έργο του για τον ιμπεριαλισμό ξεχωρίζει την εποχή 1884-1900, σαν εποχή εντατικής «επέκτασης» (εδαφικής εξάπλωσης) των κυριότερων ευρωπαϊκών κρατών. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς του, η Αγγλία απόκτησε στο διάστημα αυτό 3,7 εκατομμύρια τετρ. μίλια με πληθυσμό 57 εκατομμύρια, η Γαλλία 3,6 εκατομμύρια τετρ. μίλια με πληθυσμό 36 1/2 εκατομμύρια, η Γερμανία 1,0 εκατομμύρια τετρ. μίλια με πληθυσμό 14,7 εκατομμύρια, το Βέλγιο 900 χιλιάδες τετρ. μίλια με πληθυσμό 30 εκατομμύρια και η Πορτογαλία 800 χιλιάδες τετρ. μίλια με πληθυσμό 9 εκατομμύρια. Το κυνήγι των αποικιών στα τέλη του 19ου αιώνα, και ιδιαίτερα από το 1880 και μετά, από μέρους όλων των καπιταλιστικών κρατών είναι πασίγνωστο γεγονός στην ιστορία της διπλωματίας και της εξωτερικής πολιτικής.
Βασική ιδιομορφία του νεότατου καπιταλισμού είναι η κυριαρχία των μονοπωλιακών ενώσεων των πιο μεγάλων επιχειρηματιών. Τα μονοπώλια αυτά είναι πιο στέρεα, όταν όλες οι πηγές πρώτων υλών συγκεντρώνονται στα ίδια χέρια. Και είδα με με τι ζήλο οι διεθνείς ενώσεις των καπιταλιστών στρέφουν όλες τους τις προσπάθειες στο ν' αφαιρέσουν από τον αντίπαλο κάθε δυνατότητα συναγωνισμού, για να αγοράσει, λ.χ., κοιτάσματα σιδήρου ή πετρελαιοπηγές κλπ. Μόνο η κατοχή αποικιών παρέχει την απόλυτη εγγύηση για την επιτυχία του μονοπωλίου ενάντια σε όλα τα ενδεχόμενα της πάλης με τον ανταγωνιστή, ως το ενδεχόμενο που ο αντίπαλος θα προσπαθούσε να υπερασπίσει τον εαυτό του με ένα νόμο που θα καθιέρωνε το κρατικό μονοπώλιο. Όσο υψηλότερη είναι η ανάπτυξη του καπιταλισμού, όσο εντονότερα γίνεται αισθητή η έλλειψη πρώτων υλών, όσο πιο οξύς είναι ο συναγωνισμός και το κυνήγι για πηγές πρώτων υλών σ' όλο τον κόσμο τόσο πιο απεγνωσμένος είναι ο αγώνας για την απόκτηση αποικιών.
Σημασία για το χρηματιστικό κεφάλαιο δεν έχουν μόνο οι πηγές πρώτων υλών που έχουν ήδη ανακαλυφθεί, αλλά και οι πιθανές πηγές, γιατί η τεχνική αναπτύσσεται στις μέρες μας με απίστευτη ταχύτητα και τα εδάφη που είναι σήμερα ακατάλληλα, μπορούν να γίνουν αύριο κατάλληλα, αν βρεθούν νέες μέθοδοι (και για το σκοπό αυτό μια μεγάλη τράπεζα μπορεί να εξοπλίσει ειδική αποστολή από μηχανικούς, γεωπόνους κ.ά.), αν ξοδευτούν μεγάλα ποσά κεφαλαίου. Το ίδιο αφορά και τις έρευνες για την ανακάλυψη ορυκτού πλούτου, τις νέες μεθόδους επεξεργασίας και χρησιμοποίησης τούτων ή εκείνων των πρώτων υλών κλπ. κ.ο.κ. Από δω βγαίνει η αναπόφευκτη τάση του χρηματιστικού κεφαλαίου να ευρύνει το οικονομικό έδαφος, καθώς επίσης και το έδαφος γενικά.
Όταν όμως είχαν καταληφθεί πια τα 9/10 της Αφρικής (γύρω στα 1900), όταν όλος ο κόσμος είχε πια μοιραστεί, ήρθε αναπόφευκτα η εποχή της μονοπωλιακής κατοχής των αποικιών και συνεπώς της εξαιρετικά οξυμένης πάλης για το μοίρασμα και το ξαναμοίρασμα του κόσμου.
Εδώ ο λένιν μας επισημαίνει τα καινούργια χαρακτηριστικά πού αποκτάει η αποικιακή πολιτική.
Στα πολυάριθμα «παλιά» ελατήρια της αποικιακής πολιτικής το χρηματιστικό κεφάλαιο πρόσθεσε και τον αγώνα για τις πηγές πρώτων υλών, για την εξαγωγή κεφαλαίου, για τις «σφαίρες επιρροής», δηλ. για τις σφαίρες προσοδοφόρων συμφωνιών, παραχωρήσεων, μονοπωλιακών κερδών κ.ά. - τέλος για οικονομικό έδαφος γενικά.
Συμπέρασμα.
Αυτοί πού ισχυρίζονται εν αγνοία τους ή με γνώση τους, πλαστογραφώντας τον λένιν, ότι όλες οι χώρες είναι ιμπεριαλιστικές αυτό πού προσπαθούν να κάνουν είναι να δημιουργούν σύγχυση και διάχυση των ευθυνών μπερδεύοντας πολλές φορές την επιθετικότητα όλων των αρχουσών τάξεων με τις ιμπεριαλιστικές χώρες.
Όσο για την συνεργασία της κάθε ντόπιας πλουτοκρατίας με τις ιμπεριαλιστικές χώρες αυτή μπορεί να έχει προέλθει πρώτα σαν ανάγκη επιβίωσής της και όχι μόνο συνεργασίας της για αποκόμιση κερδών. Όποιος δεν «συνεργάζεται» με τις ιμπεριαλιστικές χώρες αυτόματα γίνεται στόχος τους. Να θυμίσουμε ότι υπάρχουν οι πόλεμοι, στρατιωτικοί και οικονομικοί , το εμπάργκο κλπ.
Ορίστε πώς δημιουργείτε η σύγχυση και η διάχυση ευθυνών.
Ιμπεριαλιστική χώρα οι ΗΠΑ ιμπεριαλιστική και η Βενεζουέλα .Ιμπεριαλιστική η Αγγλία ιμπεριαλιστική και η Κύπρος .Ιμπεριαλιστική η Γαλλία ιμπεριαλιστικές και οι χώρες της Αφρικής πού τις καταπιέζει. Ιμπεριαλιστική η Γερμανία ιμπεριαλιστική και η Γιουγκοσλαβία πού την διέλυσε η Γερμανία , ιμπεριαλιστική η Σερβία , ιμπεριαλιστική και η Ελλάδα με δέκα χρόνια οικονομικής κατοχής από την Γερμανία κλπ.
Επειδή αρκετοί νεώτεροι πανεπιστημιακοί μαρξιστές αμφισβητούν το βιβλίο του λένιν σαν επιστημονικό σύγγραμμα, το θεωρούν πολιτικό εγχειρίδιο, θα ήταν ενδιαφέρον να μας πούν αν αμφισβητούν τα στατιστικά στοιχεία πού αναφέρονται στο βιβλίο.
Μήπως απεικόνισε, προσέγγισε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την οικονομική πραγματικότητα της εποχής του;
Αν δεν έγραψε με την ξηρή πολλές φορές χωρίς νόημα ακατανόητη ακαδημαϊκή γλώσσα είναι μεγάλο ευτύχημα βλέποντας πόσο πολύ διαστρεβλώνετε ή γίνεται τέτοια προσπάθεια για ένα βιβλίο πού δεν χάνει επιστημονικής τεκμηρίωσης.
Το ότι είναι και πολιτικό εγχειρίδιο εκεί ακριβώς κρύβεται το αριστουργηματικό του βιβλίου του.
Θεωρία και πράξη αδιάσπαστα συνδεδεμένες πού βάση των εξελίξεων συνεχώς αναπροσαρμόζονται προσπαθώντας να απεικονίζουν όσο το δυνατό πιό πιστά την πραγματικότητα μη δεχόμενο ότι άλλος είναι ο σκοπός της θεωρίας και άλλο της πράξης.
Πράμα πού δεν αποδέχεται καμία επιστήμη.
Εδώ μπορούμε να αναφέρουμε την πρακτική χρησιμότητα της χημείας, της φυσικής κλπ.
Σιδηρόδρομος , αεροπλάνα , τηλέφωνα, τηλεσκόπια τι είναι αν δεν είναι κατακτήσεις της θεωρίας;
Τα χημικά προϊόντα μπορεί να έχουν οικιακή ή βιομηχανική χρήση και καλύπτουν μεγάλο φάσμα τεχνολογικών προϊόντων (καύσιμα, λιπάσματα, φυτοφάρμακα, πολυμερή, φάρμακα, καλλυντικά, απορρυπαντικά, πρώτες ύλες ηλεκτρονικών συσκευών, αυτοκινήτων αεροπλάνων, κ.λπ.).
ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ