Η ΘΕΙΑ ΚΩΜΩΔΙΑ. DANTE ALIGHIERI

Η Θεία Κωμωδία είναι το επικό, αφηγηματικό ποιητικό έργο τον Δάντη, και θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα έργα στην ιστορία της παγκόσμιας λογοτεχνίας.

Γραμμένο στο διάστημα 1308-1321, έχει χαρακτηριστεί ως η επιτομή του μεσαιωνικού κόσμου.

Το έργο χωρίζεται σε τρία κύρια μέρη -Κόλαση, Καθαρτήριο και Παράδεισος- και

αφηγείται το φανταστικό ταξίδι του Δάντη στον Άδη, με οδηγούς τον Βιργίλιο και τη Βεατρίκη.

Η Θεία Κωμωδία έχει αποτελέσει, μέχρι σήμερα, αντικείμενο εκτεταμένης κριτικής ανάλυσης και ερμηνειών, και αναμφίβολα συμπεριλαμβάνεται στα κορυφαία επιτεύγματα της ανθρώπινης διάνοιας.

Το παρόν άρθρο αποσκοπεί να ασχοληθεί ή για την ακρίβεια να αναφέρει εν συντομία τα βασικά κοινωνικά και φιλοσοφικά προβλήματα πού απασχόλησαν τον Δάντη στο έργο του η θεία Κωμωδία. Ο προβληματισμός και τα συμπεράσματα δικά σας.

Μετάφραση, ΚΩΣΤΑ ΚΑΙΡΟΦΥΛΛΑ.

Χωρίς να κάμουν καλό ή κακό, έζησαν ζωήν άχρηστην.

Και μ' έμπασε μέσ' στο μυστικό κόσμο.

Εκεί μέσα στεναγμοί και κλάμματα και μεγάλες λαχτάρες αντιλαλούσαν στον άναστρο ουρανό, ώστε απ' την αρχή μούρθαν τα δάκρυα.

Διάφορες γλώσσες με τρομερούς ήχους, λόγια πόνου, κραυγές θυμού, φωνές απελπισίας ξεψυχισμένες, και, μαζύ μ' αυτές, κτυπήματα χεριών έκαναν έναν θόρυβον, που στριφογυρίζει, παντοτινά, στην αιωνίως σκοτεινήν εκείνη ατμόσφαιρα, σαν την άμμο που ανεμοδέρνεται.

Κι εγώ που το κεφάλι μου ήτο κυριευμένο από τρόμο, είπα: -Δάσκαλε, τι είν' αυτό που ακούω και ποιοι είν' αυτοί, που φαίνονται τόσο νικημένοι από τον πόνο;

Εκείνος μ' απεκρίθη:

-Σ' αυτή την αθλιότητα βρίσκονται οι δύστυχες ψυχές εκείνων που χωρίς ατιμία και χωρίς έπαινον έζησαν. [Χωρίς να κάμουν καλό ή κακό, έζησαν ζωήν άχρηστην.] Ανακατεμμένες είνε μαζύ μ' εκείνον τον κακόν χορόν των αγγέλων, που δεν επανεστάτησαν, ούτε εστάθησαν εις τον Θεόν πιστοί, αλλ' έμειναν ουδέτεροι. Τους έδιωξαν ουρανοί, για να μη λιγοστεύη η παρουσία των την ωμορφιά των.

Ούτε η βαθειά η Κόλασις τους δέχεται όμως, γιατί θάπερναν οι ένοχοι κάποιαν δόξαν απ' αυτές.

-Δάσκαλε, εγώ του είπα, τις βαραίνει τόσον ώστε έτσι δυνατά να παραπονούνται;

-Σύντομα θα σου πω, μου απεκρίθη. Αυτές θάνατον δεν ελπίζουν κ' η άσημη ζωή των είναι τόσον ταπεινή, ώστε να ζηλεύουν κάθε άλλην τύχην. Ο κόσμος έχει χάσει κάθε ανάμνησίν των, ο οίκτος κ' η δικαιοσύνη τις περιφρονούν. Γι' αυτές ας μη μιλούμε, μα ρίχ'τους μιαν αδιάφορη ματιά και πέρνα.

Κ' εγώ που ξανακύτταξα, είδα μια σημαία που, στριφογυρίζοντας, έτρεχε τόσο γρήγορα, ώστε να φαίνεται ότι κάθε σταμάτημα την εθύμωνε. Πίσω της ερχόταν τόσο πλήθος, που δεν θα πίστευα ποτέ ότι ο θάνατος τόσους έχει ξεκάμει. Αφού εγνώρισα μερικούς απ' αυτούς, είδα κ ανεγνώρισα τον ίσκιο εκείνου που από δειλίαν παρητήθη από τον Παπικόν θρόνον.

Έμαθα ευθύς κ εβεβαιώθηκα πως αυτή ήταν η συντροφιά των κακών που δεν αρέσουν ούτε στον Θεόν ούτε στους εχθρούς τους.

Οι άθλιοι αυτοί, που άσημοι στη ζωή επέρασαν, ήσαν γυμνοί και τους ενωχλούσαν σκνίπες και σφήκες, που εκεί υπήρχαν. Τους αυλάκωναν μ' αίμα το πρόσωπον. Και το αίμα αυτό, με δάκρυα ανακατωμένο, το μάζευαν κάτω στα πόδια τους, όπου κυλούσαν, ενοχλητικά σκουλήκια.

Δεν είσαστε φκιασμένοι για να ζήτε σαν κτήνη

αλλά για ν' ακολουθήτε την αρετή και τη γνώσι.

ούτε γλυκάδα του παιδιού μου, ούτε του γέροντα πατέρα μου , ούτε η πρεπούμενη αγάπη που ώφειλε να κάνη χαρούμενη την Πηνελόπη, εμπόρεσαν να κινήσουν μέσα μου τον πόθο που σ' εμέ γεννήθη για να γνωρίσω τον κόσμο και τ' ανθρώπινα πάθη και την αρετή.

Μα εμπήκα στην ανοιχτή απέραντη θάλασσα μ' ένα μονάχα πλοίο κά­με τους λίγους εκείνους συντρόφους που δεν με παράτησαν.

»Τη μια και την άλλη ακτήν είδα έως την Ισπανία, έως το Μαρόκο κ έως το νησί της Σαρδηνίας και τ' άλλα που εκείνη η θάλασσα βρέχει τρι­γύρω. Εγώ κι οι σύντροφοί μου είμαστε γέροι και βαρετοί όταν εφθάσαμε σ' εκείνο το στενό πέρασμα που έβαλε τα σημάδια του ο Ηρακλής- για να μην πάνε οι άνθρωποι παρέκει.

»Δεξιά μου αφήκα τη Σιβίλια κι αριστερά με είχε πεια αφήσει - Σέττα.

»-Ω! αδέλφια! είπα, που με κινδύνους μύριους εφθάσατε στη Δύσι μην αρνηθήτε την πείρα πίσω απ' τον ήλιο του κόσμου του ακατοίκητου , σ' αυτή την παραμονή των αισθήσεων που μας μένει [ Η ζωή είναι σύντομος παραμονή εις τον αιώνιον ύπνον του θανάτου.] . Κυττάχτε την καταγωγή σας! Δεν είσαστε φκιασμένοι για να ζήτε σαν κτήνη αλλά για ν' ακολουθήτε την αρετή και τη γνώσι.

»Μ' αυτή τη σύντομη προσφώνησι έκαμα τους συντρόφους μου τόσο πρόθυμους για να ξεκινήσουν, ώστε μόλις μπορούσα να τους συγκρατήσω έπειτα. Κι αφού προς την ανατολή γυρίσαμε την πρύμη μας με τα κουπιά εδώσαμε φτερά σε τρελλό τρέξιμο, προχωρώντας πάντα απ' τ' αριστερό μέρος. Όλα τ' αστέρια του άλλου πόλου έβλεπε τώρα πεια η νύχτα και ο δικός μας πόλος ήταν τόσο χαμηλότερος, ώστε δεν έβγαινε έξω από της θάλασσας την επιφάνεια.

Οι μπερδεμένες σκέψεις εμποδίζουν την δράση.

Ο Δάσκαλος μου είπε:

-Γιατί η ψυχή σου τόσο ανησυχεί; Γιατί το βήμα σου βραδύνεις; Τι σε γνοιάζει τι μουρμουρίζουν εκεί κάτω; Ακολούθα με κι ασ' τον κόσμο να λέη. Στάσου αλύγιστος σαν πύργος που την κορφή του δεν γκρεμίζει ποτέ ανέμου φύσημα. Γιατί ο άνθρωπος, εις τον οποίον σωριάζονται σκέψεις, μακραίνει πάντα απ' το σκοπό του, γιατί η ορμή της μιας αδυνατίζει την άλλη σκέψι.

Τι μπορούσα εγώ να πω παρά μονάχα: -Έρχομαι.

Και τώπα, σκεπασμένος κάπως μ' εκείνο το χρώμα που κάνει κάποτε τον άνθρωπο άξιο συγγνώμης.

Σ' αυτό το μεταξύ, λίγο μπροστά μας, από τις πλαγινές άκρες, ψυχές επροχωρούσαν ψάλλοντας το «Κύριε ελέησον» στίχο με στίχο.

Όταν κατάλαβαν πως το κορμί μου δεν άφηνε τις αχτίδες να περάσουν, αμέσως άλλαξαν το ψάλσιμο σ' ένα «Ωχ!» μακρύ και βραχνό. Και δυο απ' αυτούς, σαν αγγελιοφόρος έτρεξαν να μας προϋπαντήσουν και μας ερώτησαν:

-Εξηγήστε μας ποιοι είσαστε!

Κι ο Δάσκαλός μου:

-Μπορείτε να πάτε να ειπήτε σ' εκείνους που σας έστειλαν ότι το σώμα αυτού εδώ είνε από σάρκες αληθινές.

Αν για να ιδούν τον ίσκιο του σταμάτησαν, καθώς μου φαίνεται, αρκετό ειν' αυτό που τους απάντησα. Ας τον τιμήσουν λοιπόν, γιατί μπορεί αυτός να τους φανή ωφέλιμος.

Αι πατρικαί αρεταί σπανίως μεταδίδονται και στα παιδιά.

Απ' αυτήν εδώ την άκρη θα γνωρίστε τα πρόσωπα και τας κινήσεις αυτών όλων καλύτερα παρά αν σ' αυτούς πηγαίνατε εκεί κάτω. Εκείνος που κάθεται στο πειο ψηλό μέρος και τα χαρακτηριστικά του δείχνουν πως παραμέλησε ό,τι έπρεπε να κάμη και δεν κινεί τα χείλη του να ψάλλη όπως οι άλλοι, εστάθηκε ο Αυτοκράτερας Ροδόλφος(25), που μπορούσε να γιατρέψη τις πληγές που εθανάτωσαν την Ιταλία, ώστε του κάκου να ζητή τώρα με τη βοήθειαν άλλον να ζωντανεύση. Ο άλλος, του οποίου η παρουσία τον παρηγορεί, εβασίλευσε στη χώρα όπου πηγάζουν για νερά που ο Μόλτας φέρνει ττην Αμπια, ο οποίος πάλι χύνεται στη θάλασσα(26). Οττάκερο τον λέγαν(27)κι από τα σπάργανα ακόμη είχε περισσότερο μυαλό απ' το παιδί του τον Βιντσίσλαο, που βόσκει μεσ' στην ηδονή και την οκνηρία. Κι εκείνος με τη μικρή μύτη(28), που φαίνεται αφοσιωμένος σε συμβούλιο αυτόν που έχει μορφή τόσο αγαθή(29), πέθανε φεύγοντας και ατιμάζοντας τον κρίνο. Κυττάτε πως κτυπά το στήθος του! Τον άλλον ιδέτε που στενάζοντας κάνει τις παλάμες κρεββάτι του προσώπου του(30). Είνε οι δυο τους πατέρας και γαμβρός εκείνου που εστάθηκε η κακοτυχιά της Γαλλίας(31). Ξέρουν την ένοχη και βρωμερή ζωή εκείνου κι απ' αυτό προέρχεται η θλίψι που τους λαβώνει. Εκείνος που είνε τόσο χονδρός(32) και τραγουδά συντροφευμένος από τον χονδρομύτη εκείνον(33), είχε ζωσθή κάθε αξία(34). Κι αν έπειτα απ' αυτόν είχε μείνη για πολύ βασιλιάς το παιδάκι όπου κάθεται αποπίσω του(35) και ανδρεία θα μετεβιβάζετο καλά από πατέρα σε παιδί - πράγμα που δεν μπορεί να ειπωθή για τους άλλους κληρονόμους. Ο Ιάκωβος κι ο Φρειδερίκος έχουν τα βασίλεια, αλλά την καλύτερη κληρονομιά κανένας δεν την έχει. Σπανίως η πατρική αρετή ξαναφυτρώνει και στους βλαστούς(36).[Αι πατρικαί αρεταί σπανίως μεταδίδονται και στα παιδιά.] Έτσι θέλει Δημιουργός που την δίνει, για να την ζητούν απ' αυτόν. Και για τον Μυταρά εφαρμόζονται ομοίως τα λόγια μου(37), καθώς και για τον άλλο, τον Πέτρο, που μαζύ του ψάλλει(38) και που εξ αιτίας του θρηνούν τώρα ή Πούλια κι η Προβηγκία(39). Ο βλαστός είνε τόσο κατώτερος από το σπόρο του(40), όσο η Κοστάντσα(41) περισσότερο από τη Βεατρίκη και η Μαργαρίτα(42) παινεύεται για τον άνδρα της(43). Βλέπετε το βασιληά που έζησε με απλότητα(44), τον Αρρίγο της Αγγλίας, να κάθεται εκεί μονάχος. Αυτός έχει στους κλάδους του καλύτερα βλαστάρια(45). Εκείνος που χαμηλότερα απ' τους άλλους κάθεται κατάχαμα, κυττάζοντας ψηλά, είναι ο Μαρκήσιος Γουλιέλμος(46), που εξ αιτίας του η Αλεξάνδρεια πολεμάει και καταθλίβει το Μονφεράτο και το Καναβέζε.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

1. Προ του θανάτου του Χριστού δεν υπήρχε Καθαρτήριον, αι δε ψυχαί των δικαίων των εν εξαγνισμό) ανέμενον εις τον προθάλαμον ούτως είπειν (limbo) της Κολάσεως.

2. Τον Αυτοκράτωρα Αύγουστον Οκτάβιον.

3. Διά του τρόπου αυτού ο Σορδέλλο ετίμα τον ποιητήν.

...

Η Φήμη.

»Η φωνή της φήμης δεν είνε στον κόσμο παρά ένα ανάλαφρο αγε- ράκι, που πότε φυσά από δω και πότε από κείθε κι αλλάξει όνομα αλλάζοντας θέσι(32).

»Πότε θα έχης φήμη μεγαλείτερη, πεθαίνοντας γέρος ή νέος, έπειτα από χίλια χρόνια (διάστημα που απέναντι στην αιωνιότητα είνε λιγότερον από ένα ανοιγόκλειμμα των ματιών, παραβαλλόμενο με τον γύρο εκείνου του ουρανού που αργότερα απ' όλους τους άλλους κάνει τη στροφή του);

»Εκείνος που λίγο πειο μπροστά από εμέ περπατεί έκαμε ν' αντηχή η Τοσκάνα απ' τ' όνομά του, και τώρα μόλις ψιθυρίζεται στη Σιένα, όπου ήταν άρχοντας όταν επαντρέφθηκε η Φλωρεντική λύσσα(33) όπου ήταν τότε τόσο αγέρωχη όσο τώρα είνε ταπεινωμένη.

»Η φήμη σας μοιάζει με του χόρτου το χρώμα, που έρχεται και φεύγει, και το ξεθωριάζει εκείνος για τον οποίον βγαίνει από την απαλή γη(34)».

Κι εγώ του είπα:

-Τ' αληθινά σου λόγια στην καρδιά μου εμπνέουν γλυκειά ταπεινωσύνη και χαμηλώνουν το μεγάλο φούσκωμα της περηφάνειας μου. Αλλά ποιος είν' εκείνος για τον οποίον ωμιλούσες προ ολίγου;

-Είνε, αποκρίθη, ο Προβεντσάνος Σαλβάνη(35) και βρίσκεται εδώ γιατί του μπήκε να κρατήση στα χέρια του όλη τη Σιένα(36). Κι έτσι από τον καιρό που πέθανε γυρίζει χωρίς ανάπαυσι. Με τέτοιο νόμισμα πληρώνει το αμάρτημά του{37) όποιος εφάνηκε στη γη παράτολμος.

Κι εγώ είπα:

-Αν εκείνη η ψυχή που περιμένει τη στερνή στιγμή της ζωής για να μετανοήση δεν λάβη βοήθειαν από τις παρακλήσεις των πιστών, δεν μπορεί ν' ανέβη εδώ πάνω αλλά μένει κάτω(38), τότες πως επετράπη σ' αυτόν ν' ανέβη έως εδώ πάνω;

Αυτός μου είπε:

-Όταν εζούσεν ένδοξος κάθε ντροπή νικώντας, εστάθηκε με θάρ- ρος στη μεγάλη πλατεία της Σιένας κι εκεί για να βγάλη το φίλο του(39) από τα βάσανα που υπόφερε στη φυλακή του βασιλέα Καρόλου, επήγε τρέμοντας(40). Περσότερα δεν θα πω. Ξέρω πως μιλώ σκοτεινά. Μα λίγος καιρός θα περάση που οι συμπολίται σου θα κάμουν έτσι ώστε να μπορέσης να εξηγήσης τα λόγια αυτά(41).

Αυτή η καλή του πράξι τον απάλλαξε από του να μείνη κλεισμένος εκεί κάτω(42).

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

32. Από την οποίαν φυσά. Αναλόγως από το μέρος όπου φυσά ο άνεμος παίρνει το όνομά του, βόρειος, νότιος κτλ κατά τον ίδιον τρόπον και η φήμη οτέ μεν ανυψώνει το ένα όνομα οτέ δε το άλλο.

33. Κατά την εποχήν της περιφήμου μάχης του Μοντεαπέρτη εκ των αποτελεσμάτων της οποίας κατεστάλη η αγερωχία των Φλωρεντινών, ζητούντων όπως κατανικήσουν και υποτάξουν τους γείτονάς των.

34. Όπως ο ήλιος κάνει το χόρτο να φυτρώνει και έπειτα το ξηραίνει έτσι και ο κόσμος δίδει φήμη την οποίαν με τον καιρό αφαιρεί.

35. Provenzan Salvani από την Σιέναν, από τους διαπρεπεστέρους Γιβελίνους, διάσημος εις τον πόλεμον καθώς και εις την ειρήνην. Έλαβε μέρος εις την μάχην του Monteaperti και συνετέλεσε σπουδαίως εις την ήτταν των Φλωρεντινών. Ενικήθη και απέθανε πλησίον του Colle di Valdelsa το 1269.

36. Να γίνη κυρίαρχος της Σιένας.

37. Με αυτόν τον τρόπον τιμωρείται εδώ όποιος μέλλει να εξαγνισθή από το αμάρτημα της υπερβολικής τόλμης που έδειξεν όταν έζη στον κόσμον.

38. Δηλαδή εις το αντικαθαρτήριον, τον προθάλαμον ούτως ειπείν του καθαρτηρίου.

39. Ένας κάποιος Viena, αιχμαλωτισθείς από τον βασιλέα Κάρολον εις την μάχην του Tagliacozzo και δια την απελευθέρωσιν του οποίου εζητείτο χρηματικόν τίμημα.

40. Εδοκίμαζε το ανατρίχιασμα εκείνο το οποίον αισθάνεται μία ψυχή υπερήφανη υποχρεωμένη όπως τείνει το χέρι εις βοήθειαν άλλου.

41. Του προφητεύει την μέλλουσαν εξορίαν του, εν τη οποία θα δοκιμάση ο Δάντης πόσον είναι σκληρό «il tremar de vena in vena» (Παράδεισος άσμα IZ').

42. Μία τοιαύτη πράξις ταπεινοφροσύνης έκαμε να αποφύγη όπως παραμείνη εις το αντικαθαρτήριον, μαζί με τας άλλας εκείνας ψυχάς των οποίων ο εξιλασμός βραδύνει.

Αστρολογία και σχέσεις εκκλησίας- κράτους.

Πρώτα έρριξε ένα στεναγμό, τον οποίον ο πόνος ετελείωσε μ' ένα ωχ» κι έπειτα άρχισε:

-Ο κόσμος είνε τυφλός(15), ω αδελφέ, και φαίνεσαι ότι από εκείνον ερχεσαι. Εσείς οι ζωντανοί αποδίδετε κάθε αιτίαν στον ουρανό ωσάν το παν να προήρχετο κατ' ανάγκην από αυτόν(16). Αλλ' αν ήτο έτσι πραγματικώς, θα είχε καταστραφή σ' εμάς η ελεύθερη βούληση και δεν θα ήτο δίκαιο ν' απολαμβάνη κανείς ικανοποίησι διά τα καλά έργα και να βασανίζεται για τα κακά.

»Ο ουρανός δίνει αρχή στας πράξεις μας. δεν λέγω σε όλας. Αλλά κι αν το ειπώ(17), έχει όμως δοθή σ' εσάς ένα φως(18) για να διακρίνετε το καλό από το κακό και μία ελεύθερη βούλησι που αν δοκιμάζη κόπο στους πρώτους αγώνας με τον ουρανό, έπειτα νικά όλα αν ενισχυθή καλά(19).

»Σεις(20) είσθε υποκείμενοι σε μίαν δύναμιν μεγαλειτέραν και μίαν φύσιν καλλιτέραν από την ιδικήν των(21), μένοντες πάντοτε ελεύθεροι, κι η δύναμι αυτή ειν' εκείνη που δημιουργεί σ' εσάς την ψυχή, που δεν εξαρτάται από την ουράνιαν επιρροήν(23). Αν λοιπόν ο κόσμος παρεκτρέπεται, η αιτία βρίσκεται μέσα σ' εσάς και σ' εσάς πρέπει ν' ανα- ζητηθή. Θα σου δώσω τώρα μίαν αληθινήν απόδειξι γι' αυτό.

»Η ψυχή βγαίνει από τα χέρια του Πλάστου της, που την επόθησε στο νου του πριν την πλάση και η οποία είνε πηγή ευχαριστήσεως, απλή δε και αφελής καθώς είνε, παίζοντας σαν παιδί πότε με κλάμμα και πότε με γέλοιο, σύρεται ευχαρίστως προς εκείνο το οποίο την διασκεδάζει.

»Εν πρώτοις αισθάνεται ευχαρίστησι με να μηδαμινά αγαθά(24) και απατάται και τρέχει οπίσω απ' αυτά, αν η μόρφωσι ή ο νόμος δεν στρέψουν προς της αλήθεια την αγάπη της.

»Γι' αυτό χρειάζεται να ορισθούν νόμοι για να τεθή ένας χαλινός στους ανθρώπους, πρέπει να υπάρχη ένας βασιλεύς για να δείχνη στους άλλους της αληθινής πόλεως τον πύργο(25).

»Οι νόμοι υπάρχουν, αλλά ποιος τους τηρεί; Κανείς. Γιατί ο προϊστάμενος Ποιμενάρχης(26) μπορεί μεν να τους διδάσκει αλλά δεν δίδει όμως το καλό παράδειγμα. Επομένως ο κόσμος, που βλέπει τον οδηγό του(27) ν' αποβλέπη μονάχα σ' εκείνο το αγαθό το οποίο επιθυμεί, τρέφεται με αυτό καί δεν γυρεύει άλλο(28).

»Βλέπεις πολύ καλά ότι η κακή οδηγία είνε η αιτία που έγινε κακός ο κόσμος και όχι ότι η φύσι είνε διεφθαρμένη.

»Η Ρώμη που έκαμε καλόν τον κόσμο(29) εσυνείθιζε(30) να έχη δύο ήλιους(31), καθένας από τους οποίους έδειχνε τον ένα και τον άλλον δρόμο, τον κοσμικόν και τον θείον(32). Ο ένας έσβυσε τον άλλον(33) κι η κοσμική εξουσία ενώθηκε με την πνευματική, κατ' ανάγκην δε ενωμέναι και αι δύο πρέπει να πηγαίνουν άσχημα, γιατί η μία δεν φοβάται την άλλη(34). Αν δεν με πιστεύης βάλε στο νου σου του σταριού τον κόκκο, γιατί κάθε χόρτο γνωρίζεται από τον σπόρο του(35).

»Στην χώρα που ο Αδιγκε κι ο Πάδος βρέχουν εσυνείθιζε να συναντάται η ανδρεία κι η ευγένεια,προτού ο Φρειδερίκος μαλώση με την Εκκλησία(36). Τώρα όμως όποιος δυσκολεύεται να σιμώση σ' εκείνας τα χώρας ντρεπόμενος μήπως συναντηθή με ευθείς ανθρώπους, ας είνε βέβαιος ότι δεν θα συναντήση πολλούς.

«Εκεί ακόμη τρεις γέροι, λείψανα περασμένης εποχής που δεν βλέπουν την ώρα να τους καλέση ο Θεός σε καλλίτερη ζωή: ο Κορράδος ντα Παλάτσο(38), ο καλός Γεράρδος(39) και ο Γουίδος ντα Καστέλο(40), ο οποίος καλλίτερα ονομάζεται κατά τον Γαλλικόν τρόπον «ο απλοϊκός Λομβαρδός»(41).

»Μα τώρα πεια η Εκκλησία, ενώνοντας στον εαυτό της τας δύο

Εξουσίας(42) ρίχνεται στη λάσπη και λερώνει τον εαυτό της και το φορτίο της(43).

Εγώ είπα:

-Ορθά μιλείς, ω Μάρκο μου! Και τώρα καταλαβαίνω γιατί ο Μωσαϊκός νόμος απέκλεισε τα τέκνα του Λευί(44) από την κληρονομία(45). Αλλά ποιος είν' αυτός ο Γεράρδος που λες ότι έμεινε για δείγμα των παλαιών ανθρώπων(46) και για μομφή του παρόντος αγρίου αιώνος(47);

Εκείνος μου απεκρίθη:

-Μιλώντας κατ' αυτό τον τρόπο ή μ' απατάς(48) ή θέλεις να με δοκιμάσης(49). Γιατί ενώ μου μιλείς την Τοσκανική γλώσσα, φαίνεται ότι δεν ξέρεις διόλου τον καλό Γεράρδο. Με άλλο όνομα εγώ τον γνωρίζω, εκτός αν πάρω ένα όνομα από την κόρη του Γαΐαν(50). Ο Θεός ας είνε μαζύ σας γιατί εγώ δεν μπορώ πεια μαζύ σας να έλθω. Κύτταξε. Ασπρίζει το φως(51) που ανάμεσα από τον καπνό λάμπει και πρέπει να φύγω πριν παρουσιασθή ο Άγγελος που είν' εκεί(52).

Αυτά σαν είπε εγύρισε και δεν ήθελε πεια να με ακούση.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

15. Τυφλός τον νουν.

16. Οι αρχαίοι, κατά την θεωρίαν του Αριστοτέλους, απέδιδον πάσαν αιτίαν καλού ή κακού εις τα άστρα, ως εάν από εκεί κάνω εξ ανάγκης να προήρχετο παν ότι συμβαίνει εις τον κόσμον. Την δικαστικήν αυτών αστρολογίαν οι αρχαίοι Έλληνες την είχον μάθη από τους Αιγυπτίους και ούτοι από τους ιδρυτάς ταύτης Χαλδαίους.

17. Δεν λέγω ότι ο ουρανός δίδει αρχήν εις όλας τας πράξεις μας. αλλά καν αν τοιούτον τι έλεγον...

18. Το μυαλό.

19. Εις τον άνθρωπον έχει δοθή η ελευθέρα βούλησις η οποία αν αγωνίζεται κατά τας πρώτας συγκρούσεις μετά των επιρροών των άστρων, κατόπιν κατορθώνει να εξέλθη νικήτρια, αν ο νους τροφοδοτείται καλώς από υγιά ηθικήν. Κατά την διδασκαλίαν του Αγίου Αυγουστίνου, τα άστρα επιδρώσιν αλλά δεν εξαναγκάζουν.

20. Οι άνθρωποι οι ζώντες εν τω κόσμω.

21. Από την των άστρων.

22. Χωρίς να χάνετε την ελευθέραν βούλησίν σας.

23. Την επιρροήν των άστρων.

24. Τα κοσμικά αγαθά.

25. Την δικαιοσύνην η οποία αποτελεί την κορυφήν των θείων νόμων.

26. Ο Πάπας.

27. Τον Πάπαν.

28. Δεν φροντίζει περί των ουρανίων αγαθών, αλλά τρέφεται με τα αγαθά του κόσμου. Εκ τούτου προέρχονται τα κακά διά τα οποία παραπονούνται ο Γουίδος και ο Μάρκος. Συνεπώς αι ουράνιαι επιρροαί ουδεμίαν έχουν σχέσιν με τα ανθρώπινα ελαττώματα και κακά.

29. Διαδίδουσα το φως του Χριστιανισμού.

30. Προ του Μεγάλου Κωνσταντίνου (Κολάσεως Ασμα ΙΘ')

31. Δηλαδή δύο εξουσίας κυβερνώσας.

32. Έδειχναν ο μεν εις την οδόν του ουρανού, ο δε άλλος την οδόν του κόσμου. Ο Πάπας εφρόντιζε περί του καλού των ψυχών δια την άλλην ζωήν, ο Αυτοκράτωρ με τους νόμους και την δικαιοσύνην εφρόντιζε περί του καλού και δικαίου εις τον κόσμον.

33. Η μία εξουσία εξεμηδένισε τώρα την άλλην.

34. Διότι η μία δεν δύναται να διορθώση την άλλην, ευρισκομένων αμφοτέρων εις μίαν και την αυτήν χείρα, την του Πάπα.

35. Κρίνε εκ του γεγονότων, διότι από τον καρπόν καταλαβαίνει κανείς την φύσιν ενός φυτού (Ματθαίου Ζ' 20). Και την γνώμην του ταύτην υποστηρίζει ο Δάντης με πρακτικόν παράδειγμα.

36. Αι έριδες μεταξύ Φρειδερίκου Β' (εγγόνου του Φρειδερίκου Βαρβαρόσα) έλαβον χώραν εις την Ανω Ιταλίαν και έγιναν αφορμή αγρίων συρράξεων μετά. των αντιθέτων μερίδων.

37. Το σκάνδαλον το προκληθέν από την πάλην μεταξύ των δύο εξουσιών είχε κάμη τους ανθρώπους εν Ιταλία κακούς και αλληλοσπαρασσομένους.

38. Corrado da Palazzo, ευγενής από την πόλιν Μπρέσσια. Ετιμάτο διά την ενάρετον ζωήν του.

39. Gherardo de Camino, ανήρ λίαν ενάρετος. Εξελέγη γενικός αρχηγός του Τρεβί- ζο το 1283 και έμεινε κυρίαρχος της πόλεως μέχρι του θανάτου του επισυμβά- ντος το 1308.

40. Guido da Castello, από το Reggio της Λομβαρδίας, του οποίου υπήρξε κυβερνή¬της ευθύς και σώφρων. Εφιλοξένησε στο σπήτι του τον Δάντην.

41. Λόγω της απλότητος των ηθών του επωνομάσθη «απλοϊκός» και κατά το Γαλλικόν σύστημα «Λομβάρδος» αντί «Ιταλός». Οι Γάλλοι απεκάλλουν, κατά συνεκδοχήν, την Ιταλίαν με το όνομα Λομβαρδία, εξαιτίας της κυριαρχίας των Λογγοβάρδων επί μεγάλου τμήματος της Ιταλίας.

42. Κοσμικήν και θρησκευτικήν.

43. Και τας δύο ανωτέρο εξουσίας.

44. Οι λευίται ιερείς.

45. Οι λευίται ιερείς, κατά την Παλαιάν Γραφήν, (Αριθ. ΙΗ' 20) απεκλείσθησαν από την διανομήν της γης της Επαγγελίας (της Χαναάν), διότι εις αυτούς είχε ανατεθή το ιερατικόν αξίωμα. Εκ τούτου συνάγεται ότι η εκκλησία, όπως φυλάττη άμεμπτον την εντολήν την οποίαν έλαβεν από τον Χριστόν και τους Αποστόλους πρέπει να είνε ελευθέρα πάσης γηίνης φροντίδος.

46. Των ανθρώπων της περασμένης γενεάς, τους οποίους εξηφάνεσε ήδη ο θάνατος.

47. Της παρούσης γενεάς, της εκφυλισθείσης.

48. Λέγων ότι αγνοείς τον καλόν Γεράρδον.

49. Ηθέλεις να μάθης κάτι τι άλλο.

50. Εκτός αν θέλης να τον αποκαλέσης πατέρα της Γαΐας.Ήτο δε αυτή ωραιοτάτη κόρη του, κατ' άλλους μεν πρότυπον εντιμότητος, κατ' άλλους δε διεφθαρμένη. Ορθότερα φαίνεται η πρώτη έκδοσις. Απέθανε το 1341.

51. Το φως το οποίον έχυνε ο Άγγελος οποίος έστεκεν εις την είσοδον του κύκλου εκείνου.

52. Ο Μάρκος δεν μπορούσε να παρουσιασθή μπροστά εις τον Άγγελον, διότι δεν είχεν ακόμη εξαγνισθή από το αμάρτημά του.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ.