ΓΙΑ ΤΑ ΕΘΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΑΙΔΕΙΑ
ΓΙΑ ΤΑ ΕΘΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ.
Για την χρόνια διολίσθηση των θέσεων της ελληνικής και κυπριακής πλευράς και για τους τουρκοπροσκυνημένους πού κάποιοι πραγματικοί πατριώτες θεωρούν ότι θα πρέπει να τους απαντάνε με επιχειρήματα.
Ξεκάθαρος ο Μ.Άσαντ : «Καμία συζήτηση με τον εισβολέα – Να φύγει και ο τελευταίος Τούρκος στρατιώτης»Μετά την συνάντηση με τον Ιρανό ΥΠΕΞ
Ο Σύρος πρόεδρος Μπασάρ αλ Άσαντ, σε συνάντηση με τον Ιρανό Υπουργό Εξωτερικών Χοσεΐν Αμίρ-Αμπντολαχιάν, τόνισε ότι η αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων από τη Συρία είναι αναπόφευκτη προϋπόθεση για την επιστροφή της Δαμασκού στις συζητήσεις με την Άγκυρα.
Η αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων είναι προϋπόθεση για τη Συρία για την όποια προσπάθεια για την εξομάλυνση των σχέσεων με την Τουρκία. Όσο υπάρχει έστω και ένας τούρκος στη Συρία, η Τουρκία είναι εχθρός, δήλωσε ο Άσαντ.
ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΙΔΕΙΑ.
Μιάς και γίνεται πολύς ντόρος για την αναθεώρηση του συντάγματος με θέμα τα ιδιωτικά πανεπιστήμια ας ρίξουμε μία ματιά πως ακριβώς έχουν τα πράγματα διαβάζοντας τον σχετικό μύθο από το βιβλίο ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΜΥΘΟΙ του Περικλή Γκόγκα, 2018 εκδόσεις Κριτική.
9ος μύθος. Τα ιδιωτικά πανεπιστήμια.
Στο παρόν κεφάλαιο, θα αναφερθούμε πιο αναλυτικά στο θέμα των ιδιωτικών πανεπιστημίων. Ιδιαίτερα, θα προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε τι είναι τα «ιδιωτικά» πανεπιστήμια και γιατί, όπου υπάρχουν, είναι, κατά κανόνα, χαμηλής ποιότητας, χαμηλότερης από τα μη ιδιωτικά. Γύρω από το θέμα αυτό, υπάρχει μια μεγάλη παραφιλολογία που δημιουργεί πολλά μυθεύματα για την ανώτατη εκπαίδευση.
Ο κόσμος που δεν ασχολείται ενεργά με τα πανεπιστήμια και την τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι εύλογο να μην αναγνωρίζει τις διαφορές ανάμεσα στα διάφορα είδη ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Θα δούμε πως η πανεπιστημιακή εκπαίδευση έχει αρκετές ιδιαιτερότητες και ξεχωριστή σημασία για την κοινωνία και την οικονομία μιας χώρας. Τα πανεπιστήμια αποτελούν τον σημαντικότερο και ισχυρότερο μηχανισμό κοινωνικής κινητικότητας στις σύγχρονες δημοκρατίες. Πέρα από τον κοινωνικό τους χαρακτήρα, όμως, έχουν και έναν ακαδημαϊκό, ο οποίος συνδέεται στενά με την οικονομία: παράγουν γνώση. Η γνώση που παράγεται, καθώς και οι απόφοιτοι των πανεπιστημίων, οι επιστήμονες, αποτελούν ένα πολύ σημαντικό περιουσιακό στοιχείο και έναν συντελεστή της παραγωγής. Οι επιστήμονες αυτοί αυξάνουν την παραγωγικότητα και την αποτελεσματικότητα όλης της οικονομίας,
προσφέροντας σημαντικά οφέλη που διαχέονται σε όλους τους πολίτες, απόφοιτους ή μη των πανεπιστημίων. Γι'αυτό, λοιπόν, το ζήτημα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης χρήζει ιδιαίτερης προσοχής.
Στο θέμα αυτό, όσα γράφονται στα διάφορα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συνήθως δεν αποτελούν τεκμηριωμένες με γεγονότα και δεδομένα γνώμες και δεν είναι σε καμία περίπτωση επιστημονικά. Αφορούν εκτιμήσεις που, τις περισσότερες φορές, αποτελούν απλώς άκριτη αναπαραγωγή των απόψεων άλλων, και γι'αυτό χαρακτηρίζονται από πολλές ανακρίβειες, οι οποίες αναπαράγονται χωρίς σκέψη.
Κατ'αρχάς, εδώ θα προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε τι είναι το πανεπιστήμιο. Κατόπιν, θα αποσαφηνίσουμε τις έννοιες που είναι συγκεχυμένες αναφορικά με την ανώτατη εκπαίδευση, όπως ποια είναι η διαφορά στην κατηγοριοποίηση των πανεπιστημίων σε «δημόσια», «ιδιωτικά», «μη κερδοσκοπικά», «κερδοσκοπικά», με δίδακτρα ή χωρίς δίδακτρα. Στη συνέχεια, θα δούμε ότι η διάκρισή τους είναι πολύ σημαντική.
Οι ρόλοι του πανεπιστημίου στην κοινωνία
Α. Ακαδημαϊκός ρόλος
Τα πανεπιστήμια επιτελούν έναν διττό ρόλο. Κατ'αρχάς, αποτελούν «εργοστάσια» παραγωγής:
• Νέων επιστημόνων. Μέσω των διαλέξεων, των μαθημάτων, των εξετάσεων και της προσωπικής προσπάθειας των καθηγητών και των φοιτητών, τα προγράμματα σπουδών έχουν στόχο να μεταλαμπαδεύσουν την πλέον σύγχρονη γνώση σε νέους επιστήμονες.
Αυτό γίνεται, κυρίως, στον πρώτο κύκλο σπουδών, στα προπτυχιακά μαθήματα.
• Νέας γνώσης. Τα πανεπιστήμια δεν έχουν στόχο μόνο να εκπαιδεύσουν νέους επιστήμονες με την υπάρχουσα γνώση. Ο δεύτερος σκοπός τους είναι η παραγωγή νέας γνώσης μέσω της έρευνας. Η έρευνα πραγματοποιείται από τους καθηγητές σε συνεργασία με τους μεταπτυχιακούς, αλλά κυρίως τους διδακτορικούς φοιτητές. Αυτό επιτυγχάνεται στον δεύτερο (μεταπτυχιακό) και τρίτο (διδακτορικό) κύκλο σπουδών.
Για να εντάξω τους νέους φοιτητές μου στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση, συνηθίζω να τους λέω ότι:
• Στο σχολείο, το πρόγραμμα είναι έτσι δομημένο, ώστε οι καλοί/ές μαθητές/τριες, όταν επιστρέφουν στο σπίτι, να έχουν πάρει όλες τις απαντήσεις για τα θέματα που διδάχθηκαν χωρίς να υπάρχουν καθόλου αμφιβολίες.
• Στο πανεπιστήμιο, τα μαθήματα γίνονται με τέτοιο τρόπο, ώστε ο/η καλός/ή φοιτητής/τρια να αρχίσει να έχει ερωτήσεις.
• Στα μεταπτυχιακά, πλέον, οι ερωτήσεις γίνονται αμφιβολίες και έναυσμα για ενδελεχή μελέτη της βιβλιογραφίας από όλες τις οπτικές γωνίες και προσεγγίσεις.
• Στο διδακτορικό, τέλος, οι διδακτορικοί φοιτητές/τριες μελετούν και ασχολούνται με την έρευνα προκειμένου να δώσουν οι ίδιοι/ες τις απαντήσεις που γεννώνται στην επιστήμη.
Έτσι, η γνώση που παράγεται αποτελεί βασικό και σημαντικότατο πόρο για την ανάπτυξη μιας χώρας, τόσο οικονομικά όσο και κοινωνικά. Δεν υπάρχουν ανεπτυγμένες οικονομικά και κοινωνικά χώρες με κακά πανεπιστήμια, όπως δεν υπάρχουν πολύ καλά πανεπιστήμια σε χώρες που δεν είναι αρκετά ανεπτυγμένες. Η σχέση αυτή είναι άρρηκτη και αμφίδρομη.
Β. Κοινωνικός ρόλος
Στις σύγχρονες δημοκρατικές κοινωνίες, πέρα από το προφανές
αποτέλεσμα και τη συνεισφορά των πανεπιστημίων στην οικονομική ανάπτυξη, αυτά διαδραματίζουν και έναν άλλον πάρα πολύ σημαντικό ρόλο, που συχνά τον παραβλέπουμε: Τα σύγχρονα πανεπιστήμια αποτελούν τον σημαντικότερο μηχανισμό κοινωνικής κινητικότητας και οικονομικής ανέλιξης σε μια σύγχρονη δημοκρατία.
Στο παρελθόν, η δυνατότητα βελτίωσης της κοινωνικής θέσης και της οικονομικής επιφάνειας των πολιτών ήταν από πολύ περιορισμένη έως ανύπαρκτη. Το μέλλον και η ευημερία τους ήταν προδιαγεγραμμένα από τη γέννησή τους. Ακόμα και όταν υπήρχαν τα πανεπιστήμια, ήταν ακριβά και η πρόσβαση περιοριζόταν σε πολίτες των ανώτερων τάξεων, καθώς εκείνοι είχαν την απαραίτητη οικονομική δυνατότητα να πληρώνουν τα δίδακτρα για να σπουδάζουν, χωρίς να αναγκάζονται να εργάζονται για τα προς το ζην. Επιπλέον, οι μη προνομιούχες τάξεις, πέρα από το οικονομικό πρόβλημα, δεν είχαν τη δυνατότητα για σπουδές λόγω του αναλφαβητισμού. Για να επιβιώσουν, τα παιδιά εργάζονταν από πολύ μικρή ηλικία και δεν είχαν την ευκαιρία να φοιτήσουν στο σχολείο. Ήταν καταδικασμένα για το υπόλοιπο της ζωής τους στον αναλφαβητισμό και στη φτώχεια. Μέσα στον 20ό αιώνα, όμως, η κατάσταση αυτή ανατράπηκε.
Η δημοκρατία και, μέσω αυτής, οι κοινωνικές και οικονομικές κατακτήσεις όλων των πολιτών έδωσαν τη δυνατότητα σε όλους να φοιτούν στο σχολείο και να σπουδάζουν στα πανεπιστήμια. Αυτό, πλέον, μπορούσαν να το επιτύχουν είτε μέσω υποτροφιών στα πανεπιστήμια όπου υπήρχαν δίδακτρα είτε μέσω των κρατικών μη κερδοσκοπικών πανεπιστημίων, τα οποία δεν χρέωναν δίδακτρα. Αυτό άλλαξε όλη την κοινωνία και τις σύγχρονες οικονομίες. Οι νέοι που είχαν την κλίση και την επιθυμία να σπουδάσουν και να γίνουν επιστήμονες μπορούσαν, πλέον, να το καταφέρουν. Η ευκαιρία για σπουδές είχε πολύ σημαντικές και θετικές επιπτώσεις στη δική τους οικονομική και κοινωνική πρόοδο, αλλά και στο σύνολο της οικονομίας και της υφηλίου. Η ανάπτυξη
και η πρόοδος στις επιστήμες και στα γράμματα επιταχύνθηκαν, καθώς δεν βασίζονταν, πλέον, μόνο σε μια μειονότητα πλούσιων αριστοκρατών. Εφευρέτες που άλλαξαν τον κόσμο με τις ανακαλύψεις τους, σημαντικοί επιστήμονες, καλλιτέχνες και άνθρωποι των γραμμάτων αναδείχθηκαν από όλες τις κοινωνικές τάξεις από τη στιγμή που η πρόσβαση στη γνώση έγινε απρόσκοπτη.Το αποτέλεσμα στην κοινωνία και στους σχετικούς δείκτες ήταν εντυπωσιακό. Περιορίστηκε σημαντικά η φτώχεια, καταπολεμήθηκαν οι ασθένειες , βελτιώθηκαν η υγεία και το προσδόκιμο ζωής, μειώθηκε η παιδική θνησιμότητα, περιορίστηκε ο αναλφαβητισμός κ,λπ.
Γ Οικονομικός ρόλος
Όπως διαπιστώσαμε, η σχέση ανάμεσα στα πανεπιστήμια και την ανάπτυξη είναι άρρηκτη, καθώς δεν υπάρχει καμία ανεπτυγμένη και προοδευμένη χώρα στον κόσμο χωρίς καλά πανεπιστήμια, τα οποία δίνουν τη δυνατότητα σε ανθρώπους ικανούς και παραγωγικούς από όλες τις κοινωνικές και οικονομικές τάξεις να μορφωθούν και να παράγουν σημαντικό έργο, δίνοντας ώθηση στην παγκόσμια οικονομία προς όφελος όλων των κοινωνικών στρωμάτων, αλλά κυρίως των κατώτερων και λιγότερο προνομιούχων πολιτών. Στην κοινωνιολογία και στα οικονομικά, αναφερόμαστε στη Βιομηχανική Επανάσταση και τις τεράστιες θετικές αλλαγές που επέφερε σε ολόκληρο τον κόσμο. Εστιάζουμε κυρίως στην τεχνολογική πρόοδο, την εξειδίκευση και τη βιομηχανική παραγωγή μεγάλης κλίμακας. Παραγκωνίζουμε, όμως, και τον σημαντικό ρόλο που έπαιξαν τα πανεπιστήμια. Έδωσαν τη δυνατότητα να αξιοποιηθεί όλο το διαθέσιμο ανθρώπινο και υλικό κεφάλαιο. Τα αποτελέσματα είναι γνωστά. Το ΑΕΠ και το κατά κεφαλήν εισόδημα αυξήθηκαν εκθετικά, περιορίστηκε η ανεργία, η φτώχεια κ.ο.κ.
Κατηγορίες πανεπιστημίων
Στις μέρες μας, γίνεται συζήτηση, κυρίως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αλλά και στον πολιτικό κόσμο, για το θέμα που αναφέρεται ως «ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων». Το θέμα, φυσικά, δεν είναι καινούργιο. Πρόκειται για μία ιδέα σαράντα ετών, σχεδόν μισού αιώνα. Το θυμάμαι να ακούγεται ως σύνθημα από τα τέλη τηςδεκαετίας του 1980. Το βασικό επιχείρημα ήταν -και συνεχίζει να είναι- ότι η ίδρυση «ιδιωτικών πανεπιστημίων» θα φέρει ανταγωνισμό με τα δημόσια πανεπιστήμια, και έτσι όλα θα πάνε πολύ καλύτερα.
Όμως, τι είναι τελικά τα «ιδιωτικά πανεπιστήμια»; Γνωρίζουμε;
Εσείς γνωρίζετε κάποιο «ιδιωτικό πανεπιστήμιο» που εδρεύει στο εξωτερικό; Θα έβαζα στοίχημα μαζί σας ότι σχεδόν σίγουρα δεν γνωρίζετε κανένα. Αυτά που θα σας έρθουν στο μυαλό θα είναι είτε δημόσια πανεπιστήμια με δίδακτρα είτε μη κρατικά, μη κερδοσκοπικά πανεπιστημιακά ιδρύματα. Οι δύο αυτές κατηγορίες στις οποίες εμπίπτει η συντριπτική πλειονότητα των γνωστών και κορυφαίων πανεπιστημιακών ιδρυμάτων είναι πολύ διαφορετικές από την κατηγορία των «ιδιωτικών πανεπιστημίων». Τους λόγους για τους οποίους δεν γνωρίζετε, μάλλον, κανένα τέτοιο πανεπιστήμιο θα τους καταλάβετε στη συνέχεια. Ας δούμε όμως τώρα τα είδη των
πανεπιστημίων που υπάρχουν.
Κρατικά και μη κρατικά
Η πρώτη διάκριση των πανεπιστημίων γίνεται με βάση τον φορέα τους σε κρατικά, τα οποία ανήκουν στο δημόσιο, και μη κρατικά, που μπορεί να ανήκουν σε άλλους φορείς, όπως στην τοπική αυτοδιοίκηση (νομαρχίες και δήμοι), στην εκκλησία, σε ιδρύματα, σε κληροδοτήματα και σε ιδιώτες. Η τοπική αυτοδιοίκηση εντάσσεται εδώ στους μη κρατικούς φορείς, καθώς σήμερα στην Ελλάδα δεν έχει τη δυνατότητα να ιδρύσει πανεπιστήμια. Στην Εικόνα 1 βλέπουμε διαγραμματικά την κατηγοριοποίηση των πανεπιστημίων.
Με δίδακτρα ή χωρίς δίδακτρα
Μια σημαντική διάκριση στα πανεπιστήμια, είτε αυτά είναι κρατικά είτε όχι, γίνεται με βάση την ύπαρξη διδάκτρων ή τη δωρεάν παροχή γνώσης. Τα κρατικά πανεπιστήμια, σύμφωνα με τη διεθνή πρακτική και εμπειρία, μπορεί να έχουν δίδακτρα χαμηλά ή υψηλά, τα οποία μπορεί να είναι ίδια για όλους ή υψηλότερα για ξένους πολίτες. Τα περισσότερα κρατικά πανεπιστήμια στον κόσμο έχουν δίδακτρα, όπως και τα περισσότερα μη κρατικά, μη κερδοσκοπικά.
Τα ιδιωτικά πανεπιστήμια, καθώς λειτουργούν ως ιδιωτικές επιχειρήσεις με σκοπό το κέρδος για τους ιδιοκτήτες-μετόχους τους, έχουν πάντα δίδακτρα.
Άρα, η ύπαρξη ή μη διδάκτρων δεν καθορίζει αν ένα πανεπιστήμιο είναι δημόσιο ή όχι.
Κερδοσκοπικά ή μη κερδοσκοπικά πανεπιστήμια
Αυτή είναι μια πολύ σημαντική διαφοροποίηση στα πανεπιστημιακά ιδρύματα. Για μένα αποτελεί και την ειδοποιό διαφορά για την
τελική επιτυχία και ποιότητα ενός πανεπιστημίου για την κοινωνία, το κράτος και την οικονομία, γενικότερα. Όλα σχεδόν τα πανεπιστήμια που γνωρίζουμε οι περισσότεροι είναι μη κερδοσκοπικά, «not-for profit», όπως λέγονται στην Αμερική. Ο μη κερδοσκοπικός χαρακτήρας ενός πανεπιστημίου δεν είναι ταυτόσημος της δωρεάν φοίτησης, όπως εξηγήσαμε παραπάνω. Αντίθετα, στα περισσότερα μη κερδοσκοπικά πανεπιστήμια, η φοίτηση δεν είναι δωρεάν.Τα πανεπιστήμια που γνωρίζουμε, από τα κορυφαία (ΜΙΤ, Χάρβαρντ, Οξφόρδης, Μίσιγκαν κ.ά.), αλλά και άλλα που κατατάσσονται μέσα στα 200 καλύτερα στον κόσμο, είναι μη κερδοσκοπικά. Πρέπει να προσπαθήσεις πολύ για να βρεις ένα γνωστό πανεπιστήμιο που να
είναι κερδοσκοπικό. Και αυτό δεν είναι τυχαίο. Θα εξηγηθεί παρακάτω γιατί τα πιο γνωστά πανεπιστήμια στον κόσμο δεν είναι κερδοσκοπικά.
Ολα τα κορυφαία πανεπιστήμια είναι εξαιρετικά σε αυτό που κάνουν, και αυτό συμβαίνει διότι δεν έχουν στόχο τους το κέρδος. Το ότι δεν έχουν στόχο το κέρδος δεν σημαίνει ότι είναι απαραίτητα και ζημιογόνα. Συνήθως, τα κορυφαία πανεπιστήμια αποκομίζουν σημαντικά κέρδη και συσσωρεύουν υψηλά κεφάλαια. Τα κέρδη που αποκομίζουν δεν μπαίνουν, όμως, στην τσέπη κάποιου ιδιώτη-ιδιοκτήτη, αλλά παραμένουν στο πανεπιστήμιο μαζί με τα υπόλοιπα έσοδά του από δίδακτρα, πατέντες, άλλα περιουσιακά στοιχεία, κληροδοτήματα, κρατικές επιχορηγήσεις κ.λπ. Όλα αυτά αξιοποιούνται και χρησιμοποιούνται για τις τρέχουσες ανάγκες του πανεπιστημίου, την ανάπτυξη, την εξέλιξή του και το μέλλον του. Αναγκαστικά, λοιπόν, από το καταστατικό τους, τα κέρδη θα πρέπει να επανεπενδυθούν στο πανεπιστήμιο.
Όλα!
Τα κέρδη αυτά χρησιμοποιούνται για:
• Επενδύσεις σε πάγια. Αυτές αφορούν τη βελτίωση στις
υποδομές και τις εγκαταστάσεις τους (κτίρια, εργαστήρια,
εξοπλισμός, γραφεία, αθλητικές εγκαταστάσεις, φοιτητικές
εστίες κ.λπ.).
• Προσέλκυση διακεκριμένων καθηγητών. Προσκαλούνται έγκριτοι καθηγητές που έχουν διακριθεί με βραβεία τοπικά, εθνικά, διεθνή (nobel κΑπ.), με μεγάλο ερευνητικό έργο και εμπειρία και σε άλλες θέσεις πέρα από τον ακαδημαϊκό χώρο (π.χ. ανώτατα διοικητικά στελέχη επιχειρήσεων, αναγνωρισμένοι επιχειρηματίες, πολιτικοί, άνθρωποι των τεχνών κ.λπ.), στους οποίους προσφέρεται πολύ ανταγωνιστικό πακέτο 100-500.000 δολάρια τον χρόνο).
• Υποτροφίες. Αυτές χορηγούνται για την κάλυψη των διδάκτρων και του κόστους διαβίωσης σε προπτυχιακούς μεταπτυχιακούς και διδακτορικούς φοιτητές. Έτσι δίνεται η ευκαιρία για σπουδές σε όσους δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα.
• Επενδύσεις στην έρευνα. Χρηματοδοτούνται ερευνητικά προγράμματα, επενδύονται σημαντικά ποσά στην ανάπτυξη πατεντών και νέων επιχειρήσεων (start-up), οι οποίες ιδρύονται από το πανεπιστήμιο αποκλειστικά ή σε συνεργασία με επιχειρήσεις.
• Συσσώρευση κεφαλαίων. Όσα χρήματα δεν ξοδεύονται στις παραπάνω δραστηριότητες αποταμιεύονται με τη μορφή διαθεσίμων (endowments) και είναι έτοιμα να επενδυθούν άμεσα όταν χρειαστεί. ♦
Αντίθετα, στην περίπτωση των ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης που λειτουργούν με σκοπό το κέρδος, τα πλεονάσματα μοιράζονται στους μετόχους. Λειτουργούν, δηλαδή, όπως όλες οι ιδιωτικές επιχειρήσεις. Στόχος τους είναι να μεγιστοποιήσουν την κερδοφορία για τους μετόχουςτους. Επομένως, καθόλου ή ένα πολύ μικρό μέρος των κερδών επανεπενδύεται στο πανεπιστήμιο και αυτό αντανακλάται στην ποιότητα των σπουδών, της έρευνας και στην ακαδημαϊκή τους επιτυχία.
Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, είναι πολύ δύσκολο να γνωρίζετε κάποιο κερδοσκοπικό πανεπιστήμιο. Όσα γνωρίζουμε, και κυρίως τα κορυφαία, είναι μη κερδοσκοπικά.
Έτσι, από τη στιγμή που το πανεπιστήμιο είναι μη κερδοσκοπικό, είτε αυτό αποτελεί επένδυση του κράτους, ενός κληροδοτήματος ή ενός ιδρύματος, στην πράξη δεν έχει μεγάλη διαφορά. Όλα διοικούνται από ένα συμβούλιο (πρυτανεία, board of trustees) καθηγητών, επιχειρηματιών και προσωπικοτήτων.Το συμβούλιο αυτό έχει στόχο τη βελτιστοποίηση του ακαδημαϊκού προϊόντος της διδασκαλίας και της έρευνας μέσω της αξιοποίησης όλων των πόρων του πανεπιστημίου επενδυμένων σε αυτό χωρίς κανείς να αποκομίζει κέρδος. Κανείς δεν κερδίζει προσωπικά, υπό την έννοια μιας κοινής ιδιωτικής επιχείρησης.
Η οικονομική δύναμη των κορυφαίων πανεπιστημίων
Σύμφωνα με τα παραπάνω, αντιλαμβανόμαστε ότι τα μεγάλα πετυχημένα και καλά πανεπιστήμια έχουν σημαντικά περιουσιακά στοιχεία, τόσο πάγια -κτίρια, εγκαταστάσεις, εξοπλισμό, ακίνητα κ.λπ - όσο και ρευστά. Για να πάρουμε μία ιδέα, στον Πίνακα 1 βλέπουμε, ενδεικτικά, την κατάταξη των 20 πρώτων πανεπιστημίων στις ΗΠ A
με βάση τα διαθέσιμα κεφάλαιά τους (ρευστά διαθέσιμα).
Τα παραπάνω ποσά δεν αποτελούν τη συνολική περιουσία (as sets) των εν λόγω πανεπιστημίων, αλλά μόνο ένα μικρό κομμάτι
της, δηλαδή αποτελούν τα ρευστά (quasi cash) που έχουν ανά πάσα στιγμή στη διάθεσή τους για να τα αξιοποιήσουν, όπως επιθυμούν, για τις ανάγκες του πανεπιστημίου. Ας δούμε λίγο πιο αναλυτικά τα οικονομικά δεδομένα ενός από τα καλύτερα και τα πιο γνωστά πανεπιστήμια του κόσμου, του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ:
• Τα διαθέσιμα του Χάρβαρντ είναι 35 δισ. δολάρια, δηλαδή περίπου το 20% του ελληνικού ΑΕΠ.
• Μόνο το 2016, το Χάρβαρντ είχε έσοδα από δωρεές 1,16 δισ. δολάρια.
• Στα έσοδά του προστίθενται τα πολύ υψηλά δίδακτρα χιλιάδων φοιτητών του, που είναι πάνω από 50.000 δολάρια τον χρόνο, τα κέρδη από τις εταιρείες που έχει ιδρύσει, τις πατέντες κ.ά.
Πίνακας 1 Endowments (ρευστά διαθέσιμα)
των αμερικανικών πανεπιστημίων
Κατ. Πανεπιστημιακό ίδρυμα Πολιτεία
2016
Ρευστά
διαθέσιμα
(εκατ. $)
1 Harvard University MA 34.541.893
2 Yale University CT 25.408.600
3 The University of Texas System TX 24.203.213
4 Stanford University CA 22.398.130
5 Princeton University NJ 22.152.580
6 Massachusetts Institute ofTechnology MA 13.181.515
7 University of Pennsylvania PA 10.715.364
8 TheTexas A&M University System and
Foundations
TX 10.539.526
9 University of Michigan Ml 9.743.461
10 Northwestern University IL 9.648.497
11 Columbia University NY 9.041.027
12 University of Notre Dame IN 8.374.083
13 University of California CA 8.341.073
14 The University of Chicago IL 7.001.204
15 Duke University NC 6.839.780
16 Washington University in St. Louis MO 6.461.717
17 Emory University GA 6.401.650
18 University ofVirginia VA 5.852.309
19 Cornell University NY 5.757.722
20 Rice University TX 5.324.289
Πηγή: https://www.insidehighered.eom/news/2017/01/31/endowment-returns-
fell-2016
- Όλα αυτά τα έσοδα για το 2016 έφτασαν τα 5 δισ. δολάρια (και για κάθε προηγούμενο έτος φυσικά είναι αντίστοιχα). Το ποσό αυτό αντιστοιχεί περίπου στο 3% του ΑΕΠ της Ελλάδας.
■ Όμως, το Χάρβαρντ είναι ένα μη κερδοσκοπικό ίδρυμα. Έτσι, όλα τα έσοδά του (5 δισ. δολάρια) επανεπενδυθηκαν στο πανεπιστήμιο, πλην 62 εκατομμυρίων δολαρίων που έμειναν στα ταμεία του.
• Το δε 50% των 5 δισ. δολαρίων συνολικών εσόδων επενδύθηκε σε μισθούς καθηγητών, υπαλλήλων, μεταπτυχιακών και διδακτορικών φοιτητών.
Όπως διαπιστώνουμε, το κόστος μισθοδοσίας καθηγητών, μεταπτυχιακών και διδακτορικών φοιτητών είναι πολύ υψηλό. Αυτό συμβαίνει διότι στην τριτοβάθμια εκπαίδευση ένα πανεπιστήμιο θεωρείται καλό όταν έχει καλούς φοιτητές. Και έχει καλούς φοιτητές αν έχει καλούς καθηγητές για να τους προσελκύσουν. Όμως, για να έχει καλούς καθηγητές, πρέπει να τους πληρώσει ανταγωνιστικά, περισσότερο από τα άλλα πανεπιστήμια, ώστε να τους προσεγγίσει ή να τους διατηρήσει στο δυναμικό του. Όπως γίνεται κατανοητό, το κλειδί για να είναι ένα πανεπιστήμιο καλό είναι η χρηματοδότησή του. Έχουμε, δηλαδή, τον ενάρετο κύκλο:
Ανταγωνιστικές αμοιβές > καλοί καθηγητές > καλοί φοιτητές >καλό επιστημονικό έργο > καλό πανεπιστήμιο
Αυτά δεν συμβαίνουν, φυσικά, μόνο στο Χάρβαρντ, στο ΜΙΤ, στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν και στα άλλα κορυφαία πανεπιστήμια.
Για να δούμε και τον αντίποδα, ας πάρουμε ως παράδειγμα ένα πολύ μέτριο πανεπιστήμιο, το οποίο, μάλλον, δεν θα το έχετε ακούσει ποτέ, το Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Νότιας Ντακότα. Στην παγκόσμια κατάταξη βρίσκεται στη θέση 1.235. Ακόμα και αυτό το πανεπιστήμιο, όμως, έχει διαθέσιμα 100 εκατομμύρια δολάρια.
Το κόστος της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης
Με την παραπάνω ανάλυση, γίνεται κατανοητό ότι η πανεπιστημιακή εκπαίδευση, σε αντίθεση με την πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια, είναι ένα πάρα πολύ ακριβό αγαθό. Αυτή είναι μια πολύ σημαντική παρατήρηση που εξηγεί πολλά από αυτά που συμβαίνουν
στα πανεπιστήμια. Πρωτίστως, εξηγεί γιατί την επένδυση αυτή την
αναλαμβάνει, συνήθως, το κράτος μέσω της δημιουργίας κρατικών πανεπιστημίων, όπως γίνεται σε όλες τις ανεπτυγμένες χώρες του κόσμου. Για να γίνει ένα καλό πανεπιστήμιο, απαιτείται μια πολύ μεγάλη επένδυση, με αμφίβολο κέρδος σε μεγάλο βάθος χρόνου. Οι ιδιώτες επενδυτές μπορούν να βρουν στην αγορά άλλες
πολύ πιο συμφέρουσες, με μικρότερο κίνδυνο και μεγαλύτερο αναμενόμενο κέρδος επιλογές. Έτσι, καθώς εκείνοι δεν αναλαμβάνουν αυτό τον κίνδυνο και, όπως είδαμε στην αρχή του κεφαλαίου, τα
πανεπιστήμια διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην οικονομία και την κοινωνία, αναλαμβάνει να το κάνει το κράτος. Ακόμα και αν αποτύχει, το κόστος, αν επιμεριστεί στην κοινωνία και τους πολίτες
και όχι σ ε έναν ή περισσότερους ιδιώτες, είναι πολύ μικρό.
Έχουμε, λοιπόν, για έναν ιδιώτη μια δραστηριότητα που απαιτεί τεράστιες επενδύσεις σε κτίρια, εγκαταστάσεις, εργαστήρια, εξοπλισμό και κυρίως ανθρώπινο κεφάλαιο, που αποτελείται από καθηγητές, φοιτητές και διοικητικό προσωπικό. Επιπλέον, η ακριβή αυτή επένδυση ενέχει και υψηλό κίνδυνο. Τα δυνητικά κέρδη, αν έρθουν, θα έρθουν έπειτα από αρκετές δεκαετίες (από την ίδρυση του πανεπιστημίου). Στην αρχή, θα πρέπει να δαπανηθούν πολύ υψηλά
ποσά, για να μπορέσει να ενεργοποιηθεί ο ενάρετος κύκλος που περιγράψαμε παραπάνω. Όμως, ακόμα και όταν το πανεπιστήμιο καταφέρει να συγκεντρώσει καλούς καθηγητές και καλούς φοιτητές, αποκτώντας φήμη και επιτυχίες, για να καταφέρει ο ιδιώτης να τα διατηρήσει, θα χρειαστεί να επανεπενδύει τα κέρδη αυτά.
Ο ανταγωνισμός από τα μη κερδοσκοπικά πανεπιστημιακά ιδρύματα είναι πολύ υψηλός, με αποτέλεσμα ένα κερδοσκοπικό πανεπιστήμιο να μην μπορεί να αντεπεξέλθει στους δύο αντικρουόμενους στόχους, που είναι: η ακαδημαϊκή επιτυχία και η αποκόμιση κέρδους για τους μετόχους-ιδιοκτήτες του. Αν ο ιδιώτης επιλέξει να ανταγωνιστεί τα υψηλά ακαδημαϊκά, ερευνητικά και διδακτικά πρότυπα των μη κερδοσκοπικών πανεπιστημίων, θα πρέπει να επενδύει όλα του τα κέρδη και να γίνει το ίδρυμά του de facto μη κερδοσκοπικό.
Σε αυτή την περίπτωση, δεν θα έχει κανένα κίνητρο
ή ενδιαφέρον να υποστεί το πολύ υψηλό κόστος της αρχικής επένδυσης, χωρίς να περιμένει να αποκομίσει κέρδος, και θα στραφεί
σε άλλες εναλλακτικές επενδύσεις, με καλύτερη σχέση κέρδους-
κινδύνου. Από την άλλη, η επιλογή της αποκόμισης κέρδους για
τους μετόχους αποτελεί τροχοπέδη για την ακαδημαϊκή επιτυχία του
ιδρύματος, καθώς τα κέρδη δεν θα επενδύονται για την ανάπτυξη
και την ανταγωνιστικότητά του, όπως γίνεται με τα μη κερδοσκοπικά πανεπιστήμια.
Φανταστείτε έναν ιδιώτη που επενδύει 100 εκατομμύρια ευρώ για να ιδρύσει ένα ιδιωτικό πανεπιστήμιο με απώτερο στόχο το κέρδος. Στην περίπτωση αυτή, ο ιδιώτης επενδυτής δεν θα είναι διατεθειμένος να περιμένει χρόνια ή δεκαετίες για να αρχίσει να αποκομίζει κέρδη. Θα προσπαθήσει να το κάνει άμεσα εις βάρος της ακαδημαϊκής επιτυχίαςτου πανεπιστημίου, προσελκύοντας λιγότερο εξειδικευμένους (και ακριβούς) καθηγητές και, κατά συνέπεια, όχι απαιτητικούς φοιτητές. Αν δεν ακολουθούσε αυτή τη στρατηγική,
εφόσον εξ ορισμού έχει στόχο του το κέρδος, θα είχε επιλέξει να επενδύσει κάπου αλλού με υψηλότερο αναμενόμενο κέρδος και μικρότερο κίνδυνο. Και τέτοιες επιλογές υπάρχουν πολλές στη χρηματαγορά και στην κεφαλαιαγορά για έναν ιδιώτη επενδυτή.
Η πανεπιστημιακή εκπαίδευση ως αγαθό
Είδαμε ότι η πανεπιστημιακή εκπαίδευση είναι ένα μείζονος σημασίας αγαθό για μια ανεπτυγμένη οικονομία και κοινωνία. Ταυτόχρονα, αποδείξαμε τον λόγο για τον οποίο αποτελεί ένα πολύ ακριβό αγαθό. Χρειάζεται πολύ μεγάλες επενδύσεις, για να παραχθεί επιτυχώς. Συνοπτικά, τα χαρακτηριστικά του αγαθού αυτού είναι τα εξής:
• Αποτελεί απαραίτητο αγαθό για μια σύγχρονη ανεπτυγμένη οικονομία και κοινωνία.
• Είναι πολύ ακριβό.
Απαιτεί πολύ σημαντικές επενδύσεις, πολλών εκατομμυρίων ή και δισεκατομμυρίων ευρώ.
Η επένδυση των χρημάτων αυτών, αν αποδώσει, θα γίνει έπειτα από πολλά χρόνια: περισσότερα από 20 με 30. Χρειάζεται πολύς χρόνος σε ένα πανεπιστήμιο για να εδραιωθεί, να αναπτυχθεί, να αποκτήσει φήμη, ώστε, από τη μία, να προσελκύει φοιτητές και να έχει αρκετά έσοδα και, από την άλλη, να προσελκύει διακεκριμένους (ακριβούς) καθηγητές, ώστε να παράγει αξία (κέρδος) μέσω της διδασκαλίας και της έρευνάς του, η οποία θα είναι μεγαλύτερη του κόστους του.
Ο κίνδυνος που συνεπάγεται μια τέτοια επένδυση είναι πολύ μεγάλος.
Επιπλέον, είναι εξαιρετικά δύσκολο να γίνουν ακριβείς προβλέψεις, όπως συνήθως χρειάζεται να κάνουν οι επενδυτές, όταν εξετάζουν εναλλακτικές τοποθετήσεις στα κεφάλαιά τους με σκοπό το κέρδος. Έτσι, αυξάνεται σημαντικά ο κίνδυνος γι αέναν ιδιώτη επενδυτή και, προκειμένου αυτός να τον αναλάβει, θα πρέπει να εξασφαλίζει ακόμα υψηλότερη απόδοση (κέρδος ανά επενδυμένο κεφάλαιο). Επομένως, μια τέτοια επένδυση δεν είναι, πλέον, ελκυστική, καθώς ο ιδιώτης μπορεί να βρει άλλα εναλλακτικά επενδυτικά σχέδια που θα του αποφέρουν περισσότερα κέρδη με χαμηλότερο κίνδυνο.
Οι κίνδυνοι αυτοί προέρχονται από την ουσία του παραγόμενου προϊόντος, που είναι η γνώση. Αυτή δεν μπορεί με ακρίβεια να προβλεφθεί και να τιμολογηθεί.
Η επιστήμη και η τεχνολογία είναι οι κατεξοχήν κλάδοι στους οποίους η μεταβλητότητα (κίνδυνος) είναι εξαιρετικά μεγάλη και όλα είναι εξαιρετικά ρευστά και απρόβλεπτα. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο, όταν παρουσιάζεται μια σημαντική καινούργια και με υψηλό κίνδυνο τεχνολογία, το δημόσιο είναι αυτό που επενδύει πρώτα σε αυτή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το Διαδίκτυο. Όλη η αρχική επένδυση (αλλά ακόμα και σήμερα σε μεγάλο βαθμό) στις απαραίτητες υποδομές και δίκτυα έγινε από το δημόσιο. Αυτό συμβαίνει γιατί το αναμενόμενο κέρδος σε σχέση με τον κίνδυνο είναι πολύ μικρό, προκειμένου να επενδύσουν οι ιδιώτες. Πρόκειται για μια περίπτωση που
στα οικονομικά ονομάζεται «αποτυχία της αγοράς». Στις περιπτώσεις αυτές παρεμβαίνει το δημόσιο προκειμένου να εξα
σφαλιστεί το απαραίτητο αυτό αγαθό στους πολίτες.
• Τέλος, η πανεπιστημιακή παιδεία έχει τεράστια μακροχρόνια υπεραξία για την κοινωνία.
Τα ιδιωτικά πανεπιστήμια (κερδοσκοπικά)
Το θετικό, όταν έπεσαι των άλλων, είναι να ξέρεις τι μπορείς να κάνεις που θα είναι πετυχημένο -σύμφω να με τη διεθνή εμπειρία-
Και τι να απορρίψεις, γιατί όπου επιχειρήθηκε ήταν αποτυχημένο.
Η παγκόσμια εμπειρία έχει δείξει ότι όπου επιχειρήθηκε το πείραμα των ιδιωτικών πανεπιστημίων με κερδοσκοπικό χαρακτήρα-δηλαδή ως μια κανονική ιδιωτική επιχείρηση- απέτυχε, καθώς τα ιδρύματα αυτά δεν κατάφεραν να παράγουν υψηλής ποιότητας ακαδημαϊκό έργο. Πολλά ιδιωτικά κερδοσκοπικά πανεπιστήμια άνοιξαν, τα περισσότερα έκλεισαν και όσα έμειναν είναι παντελώς άγνωστα και χαμηλού κύρους, με λίγους φοιτητές, χαμηλό επίπεδο
σπουδών, λίγα τμήματα και όχι καθαρά επιστημονικά, όπου οι απαιτήσεις είναι μεγάλες, αλλά παραϊατρικά, βοηθών νομικών (paralegal), τεχνικά και άλλα.
Ενώ, λοιπόν, στην Ελλάδα, στο τέλος της δεκαετίας του 1980 και του 1990, τα «ιδιωτικά πανεπιστήμια» ήταν σύνθημα (όπως είναι και σήμερα), σε πολλές χώρες στον κόσμο έγιναν πραγματικότητα.
Τα αποτελέσματά τους, όμως, δεν ήταν καθόλου ικανοποιητικά.
Μόλις επιτράπηκαν από τον νόμο, άνοιξαν πολλά και σε μερικά χρόνια τα περισσότερα από αυτά έκλεισαν. Εκείνα που έμειναν είναι λίγα, μικρά και άσημα, με ασήμαντη παραγωγή επιστημόνων ή έρευνας και γνώσης. Όσα έκλεισαν το έκαναν είτε οικειοθελώς, λόγω ελάχιστων εγγεγραμμένων φοιτητών, είτε έπειτα από παρέμβαση των αρχών, γιατί εντοπίστηκαν σοβαρά προβλήματα και σκάνδαλα, όπως παράτυπες απονομές πτυχίων, χρηματισμός για εξασφάλιση βαθμών, διαφθορά κ.λπ. Κάτι παρόμοιο συνέβη πρόσφατα και στη χώρα μας με σειρά ιδιωτικών κολεγίων. Διεθνώς, υπάρχουν χιλιάδες παραδείγματα διαφθοράς και απονομής πτυχίων χωρίς ουσία.
Από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι το
Trump University, που είχε δημιουργήσει ο νυν πρόεδρος των Η ΠΑ.
Με τα χαρακτηριστικά που εξετάσαμε παραπάνω, προφανώς τα πανεπιστήμια αποτελούν ένα είδος επιχειρηματικής δραστηριότητας, στην οποία δύσκολα θα επένδυε οποιοσδήποτε ιδιώτης. Ο κίνδυνος είναι πολύ υψηλός και γνωρίζουμε από τα χρηματοοικονομικά ότι ένας επενδυτής, για να δεχτεί να αναλάβει έναν υψηλό επενδυτικό κίνδυνο, θα πρέπει να περιμένει και ένα αντίστοιχα υψηλό κέρδος. Διαφορετικά, θα στραφεί σε κάτι πιο ασφαλές με τις ίδιες αποδόσεις. Φανταστείτε την περίπτωση όπου ένας ιδιώτης επενδύει, για παράδειγμα, 100 εκατομμύρια ευρώ (που είναι λίγα), για να ιδρύσει ένα πανεπιστήμιο με σκοπό το κέρδος. Για να το επιχειρήσει, θα πρέπει η επένδυση αυτή να του αποφέρει τουλάχιστον 10 εκατομμύρια ευρώ κέρδη τον χρόνο (10% της αρχικής επένδυσής του) και για κάθε επόμενο χρόνο, για να αξίζει να αναλάβει το ρίσκο.Το 10% το χρησιμοποιούμε ως ένα σημείο αναφοράς, καθώς
θα μπορούσε να επενδύσει εναλλακτικά στον δείκτη S&P 500. Αυτός, τα τελευταία ενενήντα χρόνια, έχει κατά μέσο όρο απόδοση 10%. Επομένως, είναι πολύ πιο εύκολο και αποδοτικό ο ιδιώτης να επενδύσει στον S&P 500, αντί στην ίδρυση ενός ιδιωτικού πανεπιστημίου, δεδομένου ότι τα χρήματά του είναι και πολύ πιο εύκολα ρευστοποιήσιμα (μέσω πώλησης μετοχών) απ'ό,τι αν έχουν επενδυθεί σε κτίρια, οικόπεδα, εγκαταστάσεις εργαστήρια κ.λπ.
Στο παράδειγμά μας, μιλάμε για 100 εκατομμύρια ευρώ για τη δημιουργία ενός υποτυπώδους πανεπιστημίου, σύμφωνα με τά διεθνή, αλλά και τα ελληνικά δεδομένα, σαν να πρόκειται για ένα ποσό που μπορεί να διατεθεί εύκολα για οποιαδήποτε επένδυση.
Στην πραγματικότητα, όμως, δεν είναι, αν σκεφτούμε ότι τα τελευταία χρόνια η μεγαλύτερη επένδυση στην Ελλάδα είναι αυτή που προγραμματίζεται να γίνει από τη Fraport και Intrakat και φτάνει στα 350 εκατομμύρια ευρώ. Δηλαδή, η μεγαλύτερη επένδυση στην Ελλάδα είναι περίπου ίση με το 1% των ρευστών διαθεσίμων του Χάρβαρντ! Σύμφωνα με αυτά τα δεδομένα, ποιος, λοιπόν, ιδιώτης είναι αυτός που περιμένει να αλλάξει το νομικό πλαίσιο στην Ελλάδα, προκειμένου να επενδύσει ένα τέτοιο ποσό ή πολλαπλάσιό του, με σκοπό να ανταγωνιστεί τα ελληνικά δημόσια αλλά και τα ξένα πανεπιστήμια και, μάλιστα, με πολύ αμφίβολο κέρδος μερικές δεκαετίες μετά; Η προσωπική μου εκτίμηση είναι κανείς. Το πιθανότερο είναι να ανοίξουν αρκετά χαμηλού κόστους ιδρύματα που θα περιορίζονται σε σπουδές σε τμήματα τα οποία δεν χρειάζονται ιδιαίτερες υποδομές, όπως οικονομικά, νομική κ.λπ. Αυτό δηλαδή που ήδη κάνουν τα κολέγια. Αυτά, προκειμένου να φέρουν κέρδος στον ιδιώτη επενδυτή, θα επενδύσουν στη διαφήμιση και στην προβολή με ωραία σποτ που είναι σχετικά φθηνά. Δεν θα επενδύσουν σε καθηγητές υψηλού επιστημονικού κύρους που θα κοστίζουν ακριβά και θα περιορίζουν το κέρδος. Κατ'επέκταση, και το ακαδημαϊκό προϊόν θα είναι πολύ χαμηλής ποιότητας και η παραγωγή γνώσης μηδενική.
Η διεθνής εμπειρία
Ακούμε ότι «ιδιωτικά πανεπιστήμια υπάρχουν σε όλο τον κόσμο, εκτός από την Ελλάδα». Αυτό είναι μεν ακριβές, αλλά δεν προσεγγίζει ολόπλευρα το θέμα, καθώς δεν λέει τίποτα για την ποιότητά τους. Όπως έχουμε αναφέρει παραπάνω, τα πανεπιστήμια που γνωρίζουμε ως καλά παραδείγματα και για τα οποία μιλάμε συνέχεια είναι είτε α) κρατικά είτε β) μη κρατικά, μη κερδοσκοπικά.
Ας εξετάσουμε, λοιπόν, τι συμβαίνει στον κόσμο με αυτά τα
ιδιωτικά κερδοσκοπικά πανεπιστήμια:
• Τα πανεπιστήμια στον Καναδά είναι όλα κρατικά. Τα μόνα ιδιωτικά είναι δυο τρεις πολύ μικρές σχολές επαγγελματικής κατάρτισης και τεχνικής εκπαίδευσης.
• Στην Αυστρία, τα ιδιωτικά πανεπιστήμια αναγνωρίστηκαν πριν από δεκαπέντε χρόνια και παραμένουν λίγα και μικρά, χωρίς πολλούς φοιτητές.
Στη Γαλλία, τα ιδιωτικά πανεπιστήμια είναι λίγα, ενώ ακόμα λιγότερα παρέχουν αξιόλογες σπουδές.
Στη Γερμανία, υπάρχουν 83 ιδιωτικά πανεπιστήμια. Σ ε αυτά, όμως, σπουδάζει μόλις το 1% των γερμανών φοιτητών! Πιθανότατα δεν τα γνωρίζετε, ενώ πολλά είτε έκλεισαν είτε οδηγούνται σύντομα προς τα εκεί.
Στην Ιρλανδία, τα ιδιωτικά πανεπιστήμια είναι πολύ λίγα και χαμηλής ποιότητας.
Στην Ολλανδία, τα κρατικά κυριαρχούν, χωρίς να μπορούν νατα ανταγωνιστούν τα πολύ λίγα ιδιωτικά.
Στην Πορτογαλία, από το 1980, ακολουθήθηκε η «μαγική» συνταγή που προτείνεται και για την Ελλάδα. Άνοιξαν εκατοντάδες ιδιωτικά πανεπιστήμια και τα περισσότερα έκλεισαν, λόγω εξαιρετικά χαμηλής ποιότητας και έλλειψης φοιτητών.
Στην Ελβετία, τα δημόσια, αλλά και τα ιδιωτικά πανεπιστήμια έχουν ελάχιστα δίδακτρα, γιατί επιδοτούνται από το δημόσιο.
Άρα, δεν είναι και τόσο ιδιωτικά και σίγουρα δεν είναι κερδοσκοπικά. Είναι δημόσια χρηματοδοτούμενα μη κρατικά, μη κερδοσκοπικά πανεπιστήμια.
Στη Μεγάλη Βρετανία, από τα 120 πανεπιστήμια, όπου και σπουδάζουν χιλιάδες ελληνόπουλα, μόνο 4 είναι ιδιωτικά και αυτά δεν είναι γνωστά γιατί, απλά, δεν βρίσκονται στην κορυφή της κατάταξης. Επιδοτούνται, όμως, από το κράτος.
Στην Αυστραλία, υπάρχουν 2-3 ιδιωτικά πανεπιστήμια το ίδιο άγνωστα και χαμηλής ποιότητας όπως στις παραπάνω χώρες.
Στις ΗΠΑ, υπάρχουν συνολικά 3.500 πανεπιστήμια, εκ των οποίων τα 100 είναι εξαιρετικά και τα υπόλοιπα 3.400 είναι από καλά και μέτρια έως πολύ χειρότερα από τα ελληνικά IΕΚ. Τα μη κρατικά καλά πανεπιστήμια είναι όλα μη κερδοσκοπικά, όπως το Χάρβαρντ, το Γέιλ, το ΜΙΤ κ.λπ. Σε καμία περίπτωση, όμως, δεν είναι αυτό που εννοούμε στην Ελλάδα ιδιωτικά πανεπιστήμια, γιατί, όπως εξηγήσαμε και παραπάνω:
Δημιουργήθηκαν από κληροδοτήματα πριν από 300-400 χρόνια, δηλαδή πολύ πριν από τη νεότερη Ελλάδα.
Έχουν endowm ents, δηλαδή περιουσιακά στοιχεία από δωρεές για τη λειτουργία τους της τάξης των 10-40 δισ. δολαρίων (20% του ελληνικού ΑΕΠ).
Δεν είναι κερδοσκοπικά και διοικούνται από επιτροπές (board of trustees) με κριτήρια όχι ιδιωτικο-οικονομικά (το
ΜΙΤ πλέον δεν χρεώνει δίδακτρα στους νέους φοιτητές του).
Δέχονται λίγους φοιτητές κάθε χρόνο: το Χάρβαρντ το 2017 δέχτηκε 1.500 νέους φοιτητές, δηλαδή το 0,0005% του πληθυσμού των ΗΠΑ. Αναλογικά, κάθε ελληνικό πανεπιστήμιο θα δεχόταν 150 φοιτητές κάθε χρονιά συνολικά σε όλες τις σχολές.
Επιπλέον, ας μην ξεχνάμε ότι τα δίδακτρά τους είναι της τάξης των 30.000-80.000 ευρώ τον χρόνο.
Προβλήματα και διαφθορά
Επίσης, το πρόβλημα της διαφθοράς στα πανεπιστήμια που λειτουργούν με στόχο το κέρδος είναι μεγάλο. Μια απλή αναζήτηση στο Διαδίκτυο θα σας δώσει εκατοντάδες δημοσιεύματα για παράνομες απονομές πτυχίων σε φοιτητές που δεν πέρασαν μαθήματα, που δεν παρακολουθούσαν ή για κολέγια στα οποία δεν γινόταν ο απαιτούμενος έλεγχος για λογοκλοπή, με αποτέλεσμα να υπάρχει εκτεταμένη αντιγραφή σε εργασίες, καθώς για φοιτητές που περνούσαν μαθήματα χωρίς να καταβάλλουν καμία απολύτως προσπάθεια κ.ο.κ. Επίσης, όσον αφορά τους καθηγητές, ενώ στα κρατικά, για παράδειγμα, πανεπιστήμια στην Ελλάδα δεν μπορεί ποτέ κανείς να προσληφθεί χωρίς να έχει διδακτορικό, στα ιδιωτικά αυτό είναι δυνατό, και πολλοί καθηγητές κατέχουν μόνο μεταπτυχιακό τίτλο ή ούτε καν αυτόν. Βρέθηκαν, επίσης, κάποιοι που έλεγαν ψέματα για τα πτυχία τους ή διέθεταν πλαστά πτυχία, όπως, για παράδειγμα, ο διευθυντής ενός τέτοιου ιδρύματος που υποστήριζε ότι είχε διδακτορικό από το Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, αλλά αυτό αποδείχτηκε ότι δεν ισχύει, όπως βλέπουμε από το παραπάνω δημοσίευμα από τις ΗΠΑ.
Δημοσιεύματα από την Αυστραλία μιλούν για ένα αποτυχημένο σύστημα σε ό,τι αφορά τα ιδιωτικά πανεπιστήμια.
Σημαντικά προβλήματα αντιμετωπίζουν από το 2011 τα κερδοσκοπικά ιδρύματα στις ΗΠΑ, όπου η προσέλευση φοιτητών είναι περιορισμένη, καθώς είναι ακριβά και χαμηλής ποιότητας σε σχέση με τα μη κερδοσκοπικά πανεπιστήμια. Έτσι, από το 2014 -2015 αρχίζει να είναι αμφίβολη η επιβίωσή τους, εξαιτίας των οικονομικών προβλημάτων που αντιμετωπίζουν. Πολλά κλείνουν τα παραρτήματά τους σε διάφορες πόλεις, σχολές και τμήματα, προκειμένου να καταφέρουν να επιβιώσουν, όπως βλέπουμε στα πρόσφατα σχετικά δημοσιεύματα.
Corruption exposed and declining enrollment led*]
For-profit sand enrolment readied is peak in 2009andwas storing major declines by2011.1W k 62* 3! Twocompanies,
CcxinthianColleges and Educaoon ManagementCorporadoo taced enrolment declines and majalnanaal troUrte in 2014 and
2015;!64! Cornthian is outo(business (closed) and Educator Managementhas closed manyolits campuses, llnivasty ol Ptioenx.
a stostiary ofApolo Group, has also seen more than a 50%drooinenrolment since its oeaf"1
Αυτή η κατάσταση δεν περιορίζεται σε λίγα μόνο κερδοσκοπικά πανεπιστήμια. Για όλους τους παραπάνω λόγους, τα οικονομικά
προβλήματα σε αυτά είναι πολλά. Ακολουθεί μια ενδεικτική λίστα
από τέτοια ιδρύματα που έκλεισαν μέσα σε λίγα χρόνια στις ΗΠΑ.
Ιδρύματα που έκλεισαν από το 2004
Όνομα
Ημερομηνία
διαγραφής
απο την
τριτοβάθμια
εκπαίδευση
(IPEDS)
City University-Los Angeles 2004
Institute of Paper Science and Technology 2004
Mercer University in Atlanta 2004
Rosalind Franklin University of Medicine and Science 2004
Barat College 2005
Christ Col lege of Florida 2005
Eastern Baptist Theological Seminary 2005
St Johns Seminary College 2005
Atlanta College of Art 2006
Franklin Pierce college-Graduate and Professional
Studies 2006
International Institute of the Americas 2006
Metropolitan College 2006
Metropolitan College , 2006
St Johns Hospital School of Dietetics 2006
Ave Maria College ' ' 2007
Puget Sound Christian College 2007
Sheldon Jackson College 2007
Southampton College of Long Island University 2007
West Virginia University Hospital Department of
Nutrition and Dietetics 2007
Academy For Five Element Acupuncture 2008
Antioch College 2008
Marymount College of Fordham University 2008
New College of California 2008
New York Institute of Technology-Cental Islip 2008
Pillsbury Baptist Bible College 2008
Salem Bible College 2009
Southeastern University 2009
Taylor University Fort Wayne 2009
Taylor University Graduate School 2009
Temple Baptist Seminary 2009
Woodbury Institute at Champlain College 2009
Dana College 2010
Jones College-Miami Campus 2010
Midwest University 2010
Sage College of Albany 2010
Southern Catholic College 2010
UPMC Presbyterian Shadyside Dietetic Internship 2010
Wesley College 2010
Ashland University Dwight Schar College of Nursing 2011
Baker College Corporate Services 2011
Baltimore International College 2011
Bethany University 2011
Cleveland Chiropractic College of Los Angeles 2011
Hebrew Union College-Jewish Institute of
Religion-Cincinnati 2011
Hebrew Union College-Jewish Institute of
Religion-Los Angeles 2011
MacLeod Regional Medical Center School of
Medical Technology 2011
Trine University-South Bend Regional Campus 2011
Και το πρόβλημα υφίσταται μέχρι σήμερα και, μάλιστα, επιτείνεται. Υπολογίζεται δε ότι περισσότερα από το 50% των ιδιωτικών πανεπιστημίων θα κλείσουν σε μια δεκαετία.
Η ελληνική πραγματικότητα
Τα ιδιωτικά ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης υπάρχουν εδώ και πολλά χρόνια στην Ελλάδα, είτε με τον τίτλο «Εργαστήρια Ελευθέρων Σπουδών» είτε με τον πιο πρόσφατο «Κολέγια» ή ως «Παραρτήματα» ξένων πανεπιστημίων στη χώρα μας. Είναι ελεύθερα και οι απόφοιτοι τους συμμετέχουν ακόμα και στον ΑΣΕΠ για θέσεις στο δημόσιο.
• Γιατί, λοιπόν, δεν γίνονται τόσο αποδοτικά όσο τα δημόσια; Δεν υπάρχει καμία σύγκριση στις διεθνείς κατατάξεις, καθώς έχουν απόσταση μερικών χιλιάδων θέσεων από τα δημόσια.
• Πού είναι ο ανταγωνισμός σε αυτή την περίπτωση; Γιατί δεν βοήθησε ο ανταγωνισμός τα ιδιωτικά κολέγια να γίνουν τόσο καλά όσο τα δημόσια;
• Γιατί τα παιδιά κοπιάζουν και δίνουν εξετάσεις για να σπουδάσουν στα δημόσια πανεπιστήμια;
• Γιατί, μόνο, αν αποτύχουν στα δημόσια, επιλέγουν τα κολέγια;
• Γιατί τα ιδιωτικά περιορίζονται σε σπουδές στα οικονομικά, στη διοίκηση επιχειρήσεων κ.λπ.;
• Γιατί διδάσκουν στα ιδιωτικά κολέγια ακόμα και άνθρωποι χωρίς διδακτορικό τίτλο σπουδών και χωρίς ερευνητικό έργο;
• Γιατί οι καθηγητές των δημόσιων πανεπιστημίων, οι οποίοι κατά συντριπτική πλειονότητα έχουν ολοκληρώσει μεταπτυχιακά και διδακτορικά σε εξαιρετικά πανεπιστήμια σε ΗΠΑ, Καναδά, Ευρώπη και, κατά τεκμήριο, γνωρίζουν τον κλάδο άριστα, δεν τα εγκαταλείπουν, για να διδάξουν στα ιδιωτικά κολέγια;
Η απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα βρίσκεται στον κερδοσκοπικό χαρακτήρα των κολεγίων. Είναι ιδιωτικές επιχειρήσεις με στόχο το κέρδος και πολύ καλά κάνουν. Θέλουν να έχουν πολλούς φοιτητές, για να έχουν έσοδα, και κακοπληρωμένους καθηγητές, οι οποίοι, από τις πολλές υποχρεώσεις και τα μαθήματα, δεν έχουν χρόνο -ακόμα και αν θέλουν ή μπορούν- να ασχοληθούν με την έρευνα, που είναι η καρδιά του πανεπιστημίου. Το αποτέλεσμα είναι ένα χαμηλό επίπεδο σπουδών, σύμφωνα με τα διεθνή κριτήρια, το οποίο αντικατοπτρίζεται στην κατάταξή τους διεθνώς. Και, φυσικά, δεν νομίζω να είναι ο τίτλος «Κολέγιο» αυτό που κρατά τα ιδιωτικά ιδρύματα στην ανυπαρξία. Το πλήρες όνομα του ΜΙΤ είναι Massachusetts Institute of Technology», ούτε πανεπιστήμιο ούτε καν κολέγιο ονομάζεται και, παρ'όλα αυτά, είναι κορυφαίο στον κόσμο.
Το πρόβλημα εντοπίζεται στο ότι κανείς δεν επενδύει στην απόκτηση καταρτισμένων επιστημόνων, Ελλήνων ή ξένων, για να διδάξουν και να εργαστούν στα ιδιωτικά ιδρύματα σε ικανοποιητικές συνθήκες, παράγοντας υψηλής ποιότητας διδακτικό και ερευνητικό έργο.
Φυσικά, υπάρχει και το επιχείρημα: «Θα υπάρξει ανταγωνισμός» και όλα θα γίνουν διά μαγείας καλύτερα... και τα δημόσια και τα ιδιωτικά... Δεν ξέρω πώς και γιατί φαντάζονται ότι θα επιτευχθεί αυτό όσοι το υποστηρίζουν με σθένος, καθώς δεν έχουν απαντήσει στις παρακάτω ερωτήσεις:
• Πώς ακριβώς θα υπάρξει αυτός ο ανταγωνισμός;
• Με ποιους πόρους το δημόσιο πανεπιστήμιο χωρίς δίδακτρα θα ανταγωνίζεται ένα ιδιωτικό με δίδακτρα (φυσικά) πανεπιστήμιο;
• Και γιατί ένα δημόσιο πανεπιστήμιο να ανταγωνιστεί το ιδιωτικό; Που, ήδη, στην αρχή αναγκαστικά θα είναι μικρό, άγνωστο και χαμηλής ποιότητας;
• Ήδη, δεν υπάρχει ανταγωνισμός μεταξύ των δημόσιων πανεπιστημίων στην Ελλάδα;
• Ήδη, οι διδάσκοντες δεν ανταγωνίζονται ως επιστήμονες το σύνολο της επιστημονικής κοινότητας διεθνώς στην παραγωγή κορυφαίου επιπέδου έρευνας;
• Στόχος του επιστήμονα είναι να γίνει παραγωγικός, αποτελεσματικός και ο καλύτερος σε ό,τι κάνει. Αυτή είναι η επιστήμη, είτε υπάρχουν είτε όχι τα «ιδιωτικά» κερδοσκοπικά πανεπιστήμια.
Συμπέρασμα
Η λύση είναι η διαρκής βελτίωση της ποιότητας της δημόσιας πανεπιστημιακής εκπαίδευσης, η οποία δημιουργήθηκε εδώ και δεκαετίες από τους φόρους των ελλήνων πολιτών και στηρίζεται από το
κράτος, την κοινωνία και τους καθηγητές. Μ ε λιγοστούς πόρους μετά την κρίση, χωρίς δίδακτρα και ελάχιστα μέσα, τα δημόσια πανεπιστήμια κάνουν αποδοτικότερη δουλειά από τα ιδιωτικά, τα οποία ιδρύθηκαν με τους ίδιους όρους και πάνω στους ίδιους μύθους σε όλες τις χώρες που αναφέρθηκαν προηγουμένως.