ΜΕΡΟΣ 1ο.

Σε αυτό το άρθρο θα ασχοληθούμε πάλι με το ΕΑΜ –ΕΛΑΣ.

Θα προσπαθήσουμε να δούμε τι έφταιξε και έγιναν τόσο σοβαρά λάθη που οδήγησαν στα Δεκεμβριανά και κατόπιν στον εμφύλιο.

Για να έχουμε όμως μία πιο πλήρη εικόνα των συμβάντων θα πρέπει να γυρίσουμε στην ιστορία ακόμα πιο πίσω και να ξεκινήσουμε από την ίδρυση της Κομιντέρν ή Κομμουνιστική Διεθνής.

Ο λόγος είναι ότι οι απόφοιτοι του πανεπιστημίου της Κομιντέρν που αναφέροντο συχνά με το προσωνύμιο κούτβηδες, από το ακρωνύμιο του εκπαιδευτικού αυτού ιδρύματος, διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο μέσα από τις γραμμές του ΚΚΕ στην πολιτική ιστορία της Ελλάδος των χρόνων του Μεσοπολέμου, του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, της Κατοχής, της Αντίστασης, του Εμφυλίου και των μετεμφυλιακών χρόνων έως ακόμα και τις αρχές του '90 ορισμένοι εξ αυτών.

Ας τα πάρουμε από την αρχή.

Για να μπορέσουμε να μπούμε στο κλίμα της εποχής, να δούμε πως σκέφτονταν, πως δρούσαν.

Έτσι θα διαπιστώσουμε ότι πολλά από αυτά που θεωρούμε δεδομένα όπως ότι τα κομμουνιστικά κόμματα αποσκοπούσαν σε επανάσταση και την εγκαθίδρυση της δικτατορίας του προλεταριάτου απέχουν πολύ από την αλήθεια.

Κομμουνιστική Διεθνής

Το περιοδικό The Communist International ήταν το επίσημο όργανο του ECCI. Αρχικά δημοσιεύθηκε σε ρωσικές, γαλλικές, γερμανικές και αγγλικές εκδόσεις.

Ως Κομμουνιστική Διεθνής (ΚΔ) ή Κομιντέρν (αγγλικά: Comintern από το Communist International) έμεινε στην Ιστορία η Τρίτη Διεθνής Ένωση των εθνικών κομμουνιστικών Κομμάτων, που ιδρύθηκε το Μάρτιο του 1919 στη Μόσχα, αφού κατήγγειλε την προηγούμενη Δεύτερη (σοσιαλιστική) Διεθνή, για τη στάση της απέναντι στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ιδρυτικό Συνέδριο

Στις εργασίες του ιδρυτικού συνεδρίου που έγιναν υπό την προεδρία του Λένιν στις 2-6 Μάρτη 1919 μετείχαν 52 αντιπρόσωποι από 34 κομμουνιστικά ή σοσιαλιστικά κόμματα από διάφορες χώρες της γης. Το ιδρυτικό συνέδριο ψήφισε το Πρόγραμμα της Κ.Δ που είχε συντάξει ο ίδιος ο Λένιν, καθώς και τις θέσεις του ιδίου για τη δικτατορία του προλεταριάτου. Το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος (ΣΕΚΕ) δεν συμμετείχε στο ιδρυτικό συνέδριο.

 Βασικός διακηρυγμένος στόχος της ήταν η προώθηση της παγκόσμιας επανάστασης των καταπιεσμένων λαϊκών στρωμάτων. 

Τα επόμενα χρόνια συγκέντρωσε στις τάξεις της όλα σχεδόν τα κομμουνιστικά και σοσιαλιστικά κόμματα της γης.

Η Κομιντέρν λειτούργησε, κυρίως, ως όργανο συντονισμού του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, με μεγάλη βοήθεια από την Ε.Σ.Σ.Δ.. Το 1920, συστάθηκε η Εκτελεστική Επιτροπή της ΚΔ (ΕΕΚΔ). Η Κομιντέρν διοργάνωσε 7 παγκόσμια συνέδρια (1ο: 1919, 2ο: 1920, 3ο: 1921, 4ο: 1922, 5ο:1924, 6ο: 1928, 7ο: 1935). Η Εκτελεστική Επιτροπή της ΚΔ συνήλθε σε Ευρεία Ολομέλεια 13 φορές, από το 1922 μέχρι το 1933.

Η Κομιντέρν αυτοδιαλύθηκε στις 15 Μάη 1943 κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.

Τα επόμενα Συνέδρια

Το δεύτερο συνέδριο της Κ.Δ συνήλθε στις 19 Ιουλίου - 7 Αυγούστου 1920 στην Πετρούπολη και τη Μόσχα και ψήφισε τους περίφημους 21 όρους για την εισδοχή ενός κόμματος στον οργανισμό της. Πρόεδρος της Κ.Δ τοποθετήθηκε ο Ζηνόβιεφ. Στο 2ο Συνέδριό της, το ΣΕΚΕ εκπροσώπησε ο Δημοσθένης Λιγδόπουλος, ο οποίος κατά την επιστροφή του με πλοίο στην Ελλάδα δολοφονήθηκε μαζί με τον Ωρίωνα Αλεξάκη, τον Οκτώβριο του 1920, από μέλη του πληρώματος για να ληστευθούν.[1]

Το 1926 ο Ζηνόβιεφ αποχώρησε από την ηγεσία της ΚΔ. Αυτήν ανέλαβαν οι Στάλιν - Μπουχάριν. Το 1934, Γενικός Γραμματέας της ανέλαβε ο Γκεόργκι Δημητρόφ, θέση που διατήρησε μέχρι την αυτοδιάλυσή της το 1943.

Το ΣΕΚΕ (KKE από το 1924) συμμετείχε σε όλα τα υπόλοιπα συνέδρια της Κ.Δ με τις παρακάτω αντιπροσωπείες:

3ο συνέδριο (1921): Νίκος Δημητράτος, Παστιάς Γιατσόπουλος και Γιώργος Γεωργιάδης[2]

4ο συνέδριο (1922): Νίκος Σαργολόγος, Ανδρόνικος Χαϊτάς και Σεραφείμ Μάξιμος

5ο συνέδριο (1924): Παντελής Πουλιόπουλος, Σεραφείμ Μάξιμος και Θόδωρος Μάγγος[3]

6ο συνέδριο (1928): Ανδρόνικος Χαϊτάς, Κώστας Ευτυχιάδης και Γιώργος Κολοζώφ (ως εκπρόσωπος της ΟΚΝΕ[4]

7ο συνέδριο (1935): Στέλιος Σκλάβαινας, Γιάννης Ιωαννίδης, Γιάννης Μιχαηλίδης, Μιχάλης Τυρίμος, Μιχάλης Σινάκος, Δημήτρης Σακαρέλος, Νίκος Πλουμπίδης και Ανδρέας Τσίπας.[5]

Τα κομματικά Πανεπιστήμια της ΚΔ

Υπό την αιγίδα της ΚΔ λειτούργησαν τα τρία κομματικά Πανεπιστήμια, το Κομμουνιστικό Πανεπιστήμιο Εργαζομένων της Ανατολής (KUTV) την περίοδο 1921-1938, το Κομμουνιστικό Πανεπιστήμιο Εθνικών Μειονοτήτων Δύσης (KUNMZ) την περίοδο 1921-1936 και το Διεθνές Πανεπιστήμιο Λένιν (MLS) την περίοδο 1926-1938.

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%BF%CE%BC%CE%BC%CE%BF%CF%85%CE%BD%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%94%CE%B9%CE%B5%CE%B8%CE%BD%CE%AE%CF%82

Κομμουνιστικό Πανεπιστήμιο Εργαζομένων της Ανατολής

KΟΥTΒ-КУТВ

Ενεργό 1921–1938

Τοποθεσία Μόσχα, ΕΣΣΔ

Το Κομμουνιστικό Πανεπιστήμιο Εργαζομένων της Ανατολής ή KΟΥTΒ (ρωσική γλώσσα: Коммунистический университет трудящихся Востока ή КУТВ-Καμμουνιστίτσιεσκιϊ Ουνιβιρσιτιέτ Τρουντιάσσιχσα Βαστόκα ή Κα Ου Τε Βε), γνωστό επίσης ως Πανεπιστήμιο της Άπω Ανατολής, ιδρύθηκε στις 21 Απριλίου 1921 στη Μόσχα από την Κομμουνιστική Διεθνή (Κομιντέρν), ως πυρήνας εκπαίδευσης κομμουνιστικών στελεχών, προορισμένων να αποτελέσουν τα ηγετικά στελέχη των ανά τον κόσμο κομμουνιστικών κομμάτων.

Απόφοιτοι του KΟYTB

Στο πανεπιστήμιο σπούδασαν πολλά σημαίνοντα στελέχη του ΚΚΕ, όπως ο Νίκος Ζαχαριάδης [που ήταν και μέλος του ΚΚΣΕ (κομμουνιστικού κόμματος της Σοβιετικής ένωσης) ], ο Ανδρόνικος Χαϊτάς, ο Κώστας Ευτυχιάδης, ο Πέτρος Ρούσος [που ήταν και μέλος του ΚΚΣΕ  ], ο Γιάννης Ιωαννίδης [που ήταν και μέλος του ΚΚΣΕ], η Χρύσα Χατζηβασιλείου, ο Δημήτρης Σακαρέλος, ο Κώστας Θέος, ο Στέλιος Σκλάβαινας, ο Βασίλης Νεφελούδης, ο Δημήτρης Παρτσαλίδης, ο Γιώργος Κολοζώφ, ο Γιώργος Κωνσταντινίδης, ο Γιάννης Μιχαηλίδης, ο Απόστολος Κλειδωνάρης, ο Γιάννης Ζέβγος, ο Μιχάλης Τυρίμος, ο Μανώλης Μανωλέας, ο Ορφέας Οικονομίδης, ο Δημήτρης Παπαρήγας, η Όλγα Μπακόλα, ο Μιλτιάδης Τιμογιαννάκης, ο Μιχάλης Μπεζεντάκος, o Περικλής Καρασκόγιας, ο Αριστοτέλης Τσουρτσούλης, ο Διονύσης Σιτοκωνσταντίνου και πολλοί άλλοι. Οι απόφοιτοι του πανεπιστημίου αναφέροντο συχνά με το προσωνύμιο κούτβηδες, από το ακρωνύμιο του εκπαιδευτικού αυτού ιδρύματος, και διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο μέσα από τις γραμμές του ΚΚΕ στην πολιτική ιστορία της Ελλάδος των χρόνων του Μεσοπολέμου, του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, της Κατοχής, της Αντίστασης, του Εμφυλίου και των μετεμφυλιακών χρόνων έως ακόμα και τις αρχές του '90 ορισμένοι εξ αυτών.

Επίσης σπούδασαν πολλά γνωστά ονόματα του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος όπως ο Χο Τσι Μινχ, ο Ντενγκ Σιαοπίνγκ, ο Χαλίντ Μπαγκντάς (Γραμματέας του ΚΚ Συρίας), ο Ναζίμ Χικμέτ, ο Χάρυ Χαίηγουντ και πολλοί άλλοι.

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%BF%CE%BC%CE%BC%CE%BF%CF%85%CE%BD%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8C_%CE%A0%CE%B1%CE%BD%CE%B5%CF%80%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%AE%CE%BC%CE%B9%CE%BF_%CE%95%CF%81%CE%B3%CE%B1%CE%B6%CE%BF%CE%BC%CE%AD%CE%BD%CF%89%CE%BD_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%91%CE%BD%CE%B1%CF%84%CE%BF%CE%BB%CE%AE%CF%82

Το 7ο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς

Συνήλθε στη Μόσχα από τις 25 Ιούλη μέχρι τις 21 Αυγούστου του 1935

Ενα από τα πιο γνωστά και πιο πολυσυζητημένα συνέδρια της Κομμουνιστικής Διεθνούς είναι το 7ο Συνέδριό της που πραγματοποιήθηκε πριν από 62 χρόνια, στο σπίτι των Συνδικάτων στη Μόσχα, στο διάστημα από 25 Ιούλη έως 21 Αυγούστου του 1935. Ηταν το τελευταίο συνέδριο της Κομιντέρν με ξεχωριστή ιστορική σημασία που συνδέεται με τις επεξεργασίες του για την τακτική και τη στρατηγική των κομμουνιστών στην αντιμετώπιση του φασισμού και του κινδύνου - που διαγραφόταν ανοιχτά τότε - για ένα νέο παγκόσμιο πόλεμο.

https://www.rizospastis.gr/story.do?id=3618232

Για την Ελλάδα, η στροφή στη πολιτική του Λαϊκού Μετώπου θεωρείται ο πρόλογος της μεγάλης εκτίναξης του ΚΚΕ μέσα από το ΕΑΜ και την Αντίσταση στη Κατοχή.

Τα «Λαϊκά Μέτωπα» ήταν η επιλογή των Κομμουνιστικών Κομμάτων να χτίσουν μεγάλες συμμαχίες όχι μόνο με την Σοσιαλδημοκρατία αλλά και με «προοδευτικά» αστικά κόμματα, πάνω σε μίνιμουμ πρόγραμμα: την υπεράσπιση της δημοκρατίας απέναντι στο φασισμό μέσω και της συμμαχίας με τη Σοβιετική Ένωση και κάποιες φιλολαϊκές μεταρρυθμίσεις για την ανακούφιση από τις επιπτώσεις της κρίσης (αν και αυτές πάντοτε ήταν όσο πιο μετριοπαθείς και ασαφώς διατυπωμένες γινόταν).

Δημοσιεύθηκε στο 'Σοσιαλισμός από τα Κάτω', Τεύχος 97

https://antarsya.gr/node/1201

Η Γαλλία είναι η χώρα, όπου, όπως είναι γνωστό, η εργατική τάξη δίνει σ' ολόκληρο το διεθνές προλεταριάτο το παράδειγμα, για το πώς διεξάγεται ο αγώνας ενάντια στο φασισμό. Το γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα δίνει σ' όλα τα τμήματα της Κομμουνιστικής Διεθνούς το παράδειγμα, για το πώς πρέπει να εφαρμόζεται η τακτική του Ενιαίου Μετώπου, οι σοσιαλιστές εργάτες δίνουν το παράδειγμα, για το τι πρέπει να κάνουν τώρα οι σοσιαλδημοκράτες των άλλων καπιταλιστικών χωρών στον αγώνα ενάντια στο φασισμό…

Και αν το αντιφασιστικό κίνημα στη Γαλλία οδηγήσει στο σχηματισμό κυβέρνησης, που να διεξάγει πραγματικό αγώνα – όχι μόνο με λόγια, αλλά με έργα – ενάντια στο γαλλικό φασισμό και να εφαρμόζει το Πρόγραμμα των αιτημάτων του αντιφασιστικού Λαϊκού Μετώπου, τότε οι κομμουνιστές, παρόλο που παραμένουν άσπονδοι εχθροί κάθε αστικής κυβέρνησης και οπαδοί της σοβιετικής Εξουσίας, μπροστά στον αυξανόμενο φασιστικό κίνδυνο, είναι πρόθυμοι, παρόλα αυτά, να υποστηρίξουν μια τέτοια κυβέρνηση (χειροκροτήματα).

(Από τον τελικό λόγο του Δημητρόφ στο 7ο παγκόσμιο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς, 13 Αυγούστου 1935)

https://anasintaxi.blogspot.com/2015/10/georgi-dimitrow.html

Επίσης ο Δημητρώφ καλούσε τους κομμουνιστές να δουλεύουν όπου υπήρχαν οι μάζες ακόμα και αν αυτά τα μαζικά όργανα είχαν δημιουργηθεί από φασιστικές κυβερνήσεις πχ. συνδικάτα.

H μεταπολεμική στρατηγική των κομμουνιστικών κομμάτων στη Δυτική Ευρώπη

Το άρθρο αυτό αποτελεί συμπύκνωση μιας ευρύτερης – ανέκδοτης ακόμη– μελέτης του Δημήτρη Μπελαντή με τίτλο «Κριτική στη θεωρία του δημοκρατικού δρόμου για το σοσιαλισμό – από τον Κάουτσκι στον ντ' Αλέμα».

του Δημήτρη Μπελαντή

Τ ο ευρωπαϊκό κομμουνιστικό κίνημα των μέσων της δεκαετίας του 1940, μέσα από την εμπειρία του φασισμού και της αντίστασης, φτάνει σε ένα στρατηγικό δίλημμα. Η στρατηγική που έχει χαράξει από τα μέσα της δεκαετίας του 1930 (7ο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς) είναι αυτή του αντιφασιστικού λαϊκού μετώπου και των συμμαχιών με τη σοσιαλδημοκρατία και τη δημοκρατική πτέρυγα της αστικής τάξης, του «εθνικού» του πια ρόλου. Η στρατηγική αυτή δεν εγκαταλείπει ρητά την επανάσταση, νοούμενη λίγο ή πολύ ως μια μορφή εφόδου (αν και τη μεταθέτει σε ένα απώτατο, μη ορατό μέλλον, όταν επιτέλους θα ξεχωρίσει η ήρα από το στάρι). Η ουσία όμως της καθημερινής πολιτικής είναι οι συμφωνίες με τις προοδευτικές αστικές δυνάμεις όχι μόνο για την ανατροπή ή την απόκρουση του φασισμού/ναζισμού, αλλά και για τη φιλολαϊκότερη διαχείριση του αστικού κράτους (Κλαουντίν, 1981). Τα ΚΚ μπαίνουν μετά το 1935 στη συζήτηση για τις κοινωνικές μεταρρυθμίσεις χωρίς να γίνονται –ακόμη– κλασικά μεταρρυθμιστικά κόμματα.

Η μεσοπολεμική στρατηγική της Κομμουνιστικής Διεθνούς περνά από δύο φάσεις ανάμεσα στο 1928 και στο 1939: τη «σοσιαλφασιστική» και τη «λαϊκομετωπική (1935-39).

Κατά την α' φάση, η οποία αρχίζει με το 6ο Συνέδριο της
Κομμουνιστικής Διεθνούς (1928), τα ΚΚ προετοιμάζονται για μια «γενική έφοδο» κατά του καπιταλισμού, που «καταρρέει στο πλαίσιο της γενικής του κρίσης» (ανάλυση του οικονομολόγου της Γ΄ Διεθνούς, περίφημου Ούγγρου μαρξιστή Ευγένιου Βάργκα, ο οποίος προέβλεψε την οικονομική κρίση του 1929). Το πρόβλημα σε αυτήν τη γραμμή είναι ότι ερμηνεύει τη διεθνή οικονομική κρίση του καπιταλισμού (1928-32) ως αυτόματα πολιτική κρίση (οικονομισμός, Πουλαντζάς, 1975) και ότι, ανεξαρτήτως των ειδικών συνθηκών κάθε χώρας/κοινωνικού σχηματισμού, θεωρεί ότι υπάρχουν επαναστατικές συνθήκες παντού. Η γραμμή αυτή ενισχύει το διεθνή ενθουσιασμό για το Α΄ πεντάχρονο πλάνο στη Σοβιετική Ένωση (1928-32) και απομακρύνει τις αντιδράσεις για τη βίαιη κολεκτιβοποίηση, τη διάρρηξη της εργατοαγροτικής συμμαχίας στην ΕΣΣΔ και τις πρώτες κομματικές διώξεις. Αν η ΕΣΣΔ είναι «επαναστατικό κράτος», κάθε κριτική σε βάρος της αποβαίνει αντικειμενικά «αντεπαναστατική».

Τα ΚΚ δεν επιδίδονται σε πραξικοπηματικές απόπειρες κατάληψης της εξουσίας, όπως στις αρχές της δεκαετίας του '20 (Λένιν, Αριστερισμός), αλλά υιοθετούν μια βερμπαλιστική επαναστατική συνθηματολογία, ένα
«ριζοσπαστικό εκλογικισμό» (με πολλές ομοιότητες με το ΚΚΕ σήμερα) και αποδοκιμάζουν κάθε πολιτική ενιαίου μετώπου κατά του φασισμού (Τρότσκι, Ο φασισμός). Η σοσιαλδημοκρατία θεωρείται «σοσιαλφασισμός». Ως αποτέλεσμα, η αδυναμία/απροθυμία του γερμανικού ΚΚ να οργανώσει μια συμμαχία με τους σοσιαλδημοκράτες εργάτες κατά του ανερχόμενου ναζισμού οδηγεί –μεταξύ άλλων– στην πρωθυπουργία του Χίτλερ τον Γενάρη του 1933, στην εκλογική του νίκη τον Μάρτη του ίδιου χρόνου και στην εδραίωση του ναζιστικού καθεστώτος. Το μεγαλύτερο ΚΚ της Διεθνούς στην Ευρώπη (το οποίο το 1932-33 φτάνει το 15% περίπου) διαλύεται. Ορθά, η Αριστερή Αντιπολίτευση αλλά και η αριστερή σοσιαλδημοκρατία επικρίνουν τον ακραίο σεχταρισμό της Κομμουνιστικής Διεθνούς (άλλο θέμα ότι και η ηγεσία της σοσιαλδημοκρατίας δεν ήθελε το ενιαίο μέτωπο από
αντικομμουνιστική λογική).

Στη β' φάση, η Κομμουνιστική Διεθνής, προσαρμόζοντας τη στρατηγική της στην ήττα του 1933 και στην αιμορραγία των κομμάτων της, και με πρωτοβουλία των Στάλιν, Δημητρόφ και Τολιάτι, κάνει στροφή 180 μοιρών
και οδηγείται στη «δεξιά» στρατηγική του λαϊκού μετώπου (7ο Συνέδριο Κομμουνιστικής Διεθνούς, Αύγουστος 1935). Η στροφή αυτή έχει μονιμότερο χαρακτήρα από τη στρατηγική του «σοσιαλφασισμού». Η Διεθνής θεωρεί ότι ο φασισμός εκφράζει την απειροελάχιστη χρηματιστική ολιγαρχία («200 οικογένειες» στη Γαλλία). Αντίθετα, η μη μονοπωλιακή αστική τάξη και συλλήβδην η μικροαστική τάξη –σε συνδυασμό και με την ανάπτυξη παραγωγικών δυνάμεων και την τάση κοινωνικοποίησης της παραγωγής στο μονοπωλιακό καπιταλισμό– παίζουν προοδευτικό ρόλο και είναι σύμμαχοι στον αγώνα κατά του φασισμού για στερέωση της αστικής δημοκρατίας και τροπή της σε «λαϊκή δημοκρατία» και για ειρηνική συνύπαρξη με την ΕΣΣΔ.
Η ΕΣΣΔ προχωρά σε μια στρατηγική συμμαχιών με τις δυτικές δημοκρατίες κατά του φασιστικού κινδύνου με μόνιμα χαρακτηριστικά, ενώ η αστική δημοκρατία αποκτά πλέον θετικό πρόσημο για την εργατική τάξη. Κόμματα καθαρά αστικά, όπως οι Γάλλοι Ριζοσπάστες, θεωρούνται προοδευτικά και το ΚΚ Γαλλίας προχωρά το 1936 σε εκλογική/κυβερνητική συμμαχία με το Σοσιαλιστικό Κόμμα και τους Ριζοσπάστες του Μπριάν. Όρος της συμμαχίας είναι η αποδυνάμωση του μεγάλου απεργιακού κινήματος και η αποθάρρυνση των επαναστατικών βλέψεων. Ο γραμματέας του ΚΚ Μορίς Τορέζ δηλώνει ότι οι κομμουνιστές «ξέρουν πότε πρέπει να σταματούν μια απεργία» (καλοκαίρι 1936). Είναι ο Στάλιν πολύ πριν από το 20ό Συνέδριο που ενθαρρύνει τη λογική της πάλης μέσα στους θεσμούς και του μακρού σταδιακού και ειρηνικού περάσματος

Η ίδια λογική ακολουθείται στην Ισπανία το 1936. Εδώ ένα πολύ ισχυρότερο εργατικό κίνημα (δύο χρόνια πριν στις Αστούριες έχει κατασταλεί από το στρατό μια μεγάλη εξέγερση των ανθρακωρύχων) φτάνει στην κυβέρνηση μετά τη νίκη του λαϊκού μετώπου το 1936 και σχηματίζεται κυβέρνηση σοσιαλιστών, κομμουνιστών και φιλελευθέρων. Στα αριστερά του ΚΚ το τροτσκίζον POUM και, ιδίως, η πρωταγωνιστική στο ισπανικό κίνημα αναρχικών τάσεων CNT.

Η δημιουργία επαναστατικής κρίσης στην Ισπανία του 1936-37 (καταλήψεις εργοστασίων και αυτοδιεύθυνση, καταλήψεις φεουδαλικών ιδιοκτησιών γης, μαζικός εξοπλισμός της εργατικής τάξης) οδηγεί στο φασιστικό πραξικόπημα του Φράνκο και στον εμφύλιο πόλεμο του 1936-39.
Αποδυναμώνεται έτσι η πεποίθηση περί «ειρηνικού περάσματος» στο σοσιαλισμό. Το ΚΚ και το ΣΚ με την υποστήριξη του Στάλιν πολεμούν και καταστέλλουν άγρια τις επαναστατικές τάσεις μέσα στο δημοκρατικό
στρατόπεδο (Βαρκελώνη, Μάιος 1937), βάσει της άποψής τους ότι η ριζοσπαστικοποίηση/υπέρβαση/πτώση της αστικής δημοκρατίας θα πολώσει όλες τις δυνάμεις κατά της ισπανικής δημοκρατίας και θα ενισχύσει το φασισμό και τη γερμανοϊταλική επέμβαση. Υποστηρίζουν ότι, αν η Ισπανία μείνει αστικοδημοκρατική, θα διατηρήσει τη διεθνή συμπάθεια. Παρά την ήττα της επανάστασης –ή, καλύτερα, χάρη σε αυτήν–, η ισπανική δημοκρατία απομονώνεται εσωτερικά και διεθνώς και ηττάται.

Είναι ο ίδιος ο Στάλιν που με τη δύναμη της NKVD επιβάλλει αιματηρά (σχήμα οξύμωρο) στην Ισπανία του 1936-39 το σχήμα της υποταγής του εργατικού κινήματος στο όριο της αστικής δημοκρατίας και του «ειρηνικού περάσματος» (Κλαουντίν, 1981, Φ. Μόροου, Χ. Μ. Εντσενσμπέργκερ κ.ά.)

Στη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου (μετά το σύντομο διάλειμμα του Συμφώνου Ρίμπεντροπ-Μολότοφ) ακολουθείται η στρατηγική του λαϊκομετωπισμού-εθνικομετωπισμού με τις δημοκρατικές αστικές δυνάμεις και τους Συμμάχους. Παρά το ότι μια ορισμένη μίνιμουμ στρατηγική αντιφασιστικής ενότητας ήταν αναγκαία, οι Σοβιετικοί και τα ΚΚ λυγίζουν το ραβδί προς τα «δεξιά», διαλύοντας την Κομμουνιστική Διεθνή και υποτάσσοντας τις μεταπολεμικές προοπτικές λαϊκής εξουσίας στις ανάγκες των Συμμάχων και της ΕΣΣΔ. Υποτιμάται τόσο η ταξική πάλη μέσα στα μπλοκ της Αντίστασης όσο και ο ίδιος ο ιμπεριαλιστικός χαρακτήρας του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου (αυτό δε σημαίνει ότι η απολύτως εξωπραγματική πολιτική του ντεφετισμού ήταν ορθή).

Η πολιτική της «συμφιλίωσης» επιδοκιμάζεται αλλά και υποκινείται από το σοβιετικό κέντρο, το οποίο, για χάρη της αντιφασιστικής ενότητας, αποθαρρύνει τα εγχειρήματα κατάληψης της εξουσίας μετά την αποχώρηση των ναζί από τις κατεχόμενες χώρες όπου οι κομμουνιστές είναι κοινωνικά ισχυροί και μαζικοί (Ελλάδα, Γιουγκοσλαβία, Γαλλία, Ιταλία). Εντέλει, το σοβιετικό κέντρο δεν επιζητεί την επαναστατική λύση αλλά τη διανομή σφαιρών επιρροής με τη Δύση μετά την ήττα του ναζισμού. Η «κατάκτηση» της εξουσίας στην Ανατολική Ευρώπη δεν αποτελεί επαναστατική εμπειρία (αν και η περίπτωση της Τσεχοσλοβακίας το 1948 υπήρξε πιο σύνθετη), αλλά επιβολή του σοβιετικού μοντέλου από τον Κόκκινο Στρατό.

Στην Ελλάδα το ΚΚΕ ακολουθεί μια καταστροφικά «δεξιά» πολιτική παράδοσης της εξουσίας στους αστούς πολιτικούς και στη Βρετανία (Λίβανος, Καζέρτα, 1944) και, όταν εξαναγκάζεται στην ένοπλη εξέγερση από τις μάζες, δεν έχει την υποστήριξη της ΕΣΣΔ. Ανάμεσα στο 1945 και στην αρχή του εμφύλιου πολέμου έχει γραμμή «ειρηνικού περάσματος» (7ο Συνέδριο 1945).
Στη Γιουγκοσλαβία και στην Κίνα η επανάσταση νικά χάρη στην αυτονομία των ηγεσιών των ΚΚ από το σοβιετικό κέντρο και στη χάραξη μιας ενδογενούς επαναστατικής γραμμής μαζών – η Μόσχα έχει επιχειρήσει να μπλοκάρει αυτήν τη διαδικασία. Στην Κίνα ο Στάλιν ζητά συμφιλίωση με τον Τσανγκ Κάι Σεκ επαναλαμβάνοντας τις καταστροφικές για το ΚΚ εισηγήσεις του της περιόδου 1925-1927 (Τρότσκι, 1979). Στη Γιουγκοσλαβία ο Στάλιν ζητά αρχικά (ως το 1943) συνεννόηση με τον Μιχαήλοβιτς και τους Βρετανούς (Κλαουντίν, 1981). Ο Τίτο τον αγνοεί.

Στη μεταπολεμική Γαλλία και Ιταλία τα ΚΚ αποκηρύσσουν την επαναστατική δυνατότητα και τα όργανα λαϊκής εξουσίας για χάρη της ειρηνικής εξέλιξης, της «δημοκρατίας» και της «εθνικής συμφιλίωσης» σε αντιφασιστική κατεύθυνση. Το Ιταλικό ΚΚ κηρύσσει το αστικό Σύνταγμα του 1949 «Σύνταγμα της εργασίας», παρανοώντας ότι η αναφορά του στην εργασία ως δικαιώματος και αξίας δεν έχει σε καμία περίπτωση αντικαπιταλιστικό περιεχόμενο (Παντσιέρι, 1983).

Η εγκατάλειψη της σοσιαλιστικής επανάστασης στη Δυτική Ευρώπη (1945-1948)

Η στρατηγική του λαϊκομετωπισμού (πολύ διαφορετική από τη λενινιστική και γκραμσιανή στρατηγική του ενιαίου μετώπου, η οποία κήρυσσε την ενότητα της εργατικής βάσης κομμουνιστών και σοσιαλιστών και όχι την υπαγωγή των κομμουνιστών στην αστική δημοκρατία) οδηγεί στην εγκατάλειψη της δυναμικής για –ένοπλη και βασισμένη στις μαχητικές ομάδες των κομμουνιστών– σοσιαλιστική επανάσταση στη Δυτική Ευρώπη μετά τον πόλεμο. Όπου οι κομμουνιστές συγκροτούν αρκετά νωρίς μια διαφορετική ανεξάρτητη στρατηγική από αυτήν του σοβιετικού κέντρου επιτυγχάνουν (Γιουγκοσλαβία και Κίνα). Αντίθετα, όπου οδηγούνται σε εμφύλιο χωρίς συνεκτική στρατηγική και με παλινωδίες και λαϊκομετωπικούς πειρασμούς (Ελλάδα) ηττώνται. Ο γενικός κανόνας είναι αυτός που εφαρμόζουν οι Τορέζ στη Γαλλία και Τολιάτι στην Ιταλία: άμβλυνση του μαζικού κινήματος, παράδοση των όπλων, ενσωμάτωση στο κοινοβουλευτικό παιχνίδι. Σε μια περίοδο που το εργατικό κίνημα είναι πολύ ισχυρό (μεγάλες απεργίες σε Γαλλία και Ιταλία το 1945-48) και που υπάρχουν ακόμη δομές της Αντίστασης και έμβρυα εργατικής εξουσίας, τα ΚΚ προχωρούν στην άμβλυνση των αγώνων και στην ένταξή τους στο πλαίσιο της αστικής δημοκρατίας – και αυτά σε μια περίοδο που το ΝΑΤΟ φτιάχνει τη μυστική οργάνωση «Γκλάντιο» στη Δυτική Ευρώπη και ετοιμάζεται για εμφύλιο πόλεμο. Αν και η Κομινφόρμ το 1947-48 θα μεμφθεί τον κομμουνιστικό ρεφορμισμό για τακτικούς λόγους (Ψυχρός Πόλεμος), η γραμμή αυτή της προσαρμογής είναι και σοβιετικής έμπνευσης. Ιδίως στην Ιταλία, υπάρχει ισχυρή εσωκομματική αντίσταση στη γραμμή αυτή μεταξύ των παλαιών ανταρτών ηγετών γύρω από τον Πιέτρο Σέκια, η οποία όμως ηττάται (με δεδομένη και την αρνητική εικόνα από τη θέση των Ελλήνων κομμουνιστών το 1946-49). Η τάση αυτή κρύβει τα όπλα για έναν επόμενο γύρο: οι ηγέτες του αντάρτικου πόλης του '70 θα αναζητήσουν έμπνευση από την παράδοση του Σέκια.

Το αν υπήρχαν προοπτικές επιτυχίας της επανάστασης (με δεδομένη και την παρουσία των Αμερικανών στην Ευρώπη) είναι ιστορικά ανοιχτό (ο Κλαουντίν δέχεται ότι υπήρχαν τέτοιες δυνατότητες), σε κάθε περίπτωση
όμως μετρά η επιλογή των ΚΚ να διαφοροποιηθούν ριζικά από μια
επαναστατική δυνατότητα και να προσανατολιστούν σε θεσμικό/κοινοβουλευτικό ρόλο. Αυτή η επιλογή σημαίνει την αρχή ενός στρατηγικού βαθέματος προς τον ειρηνικό δρόμο και τη (συγ)κυβερνητική εκδοχή του λαϊκομετωπισμού (Τολιάτι), τη στροφή προς ένα «νέου νέου τύπου» θεσμικό κομμουνιστικό κόμμα και πολιτική με έμφαση στις εκλογές και στις κοινοβουλευτικές μάχες και μεταρρυθμίσεις. Ο Τολιάτι ονομάζει αυτή τη στροφή από τον ταξικό ρόλο του ΚΚ Ιταλίας στον εθνικό ρόλο του Ιταλικού ΚΚ («Στροφή του Σαλέρνο»).

Λέγεται ότι ο Τολιάτι πριν από τις κρίσιμες ιταλικές εκλογές του 1948 δήλωνε σε στενό κύκλο ότι δεν επιζητούσε την εκλογική νίκη, γιατί κάτι τέτοιο θα οδηγούσε σε εμφύλιο πόλεμο. Ακόμη και μια καθαρή εκλογική
νίκη, που θα πόλωνε τα δυο στρατόπεδα, θεωρείται από τη «μετωπική» ηγεσία των Ιταλών κομμουνιστών πρόκληση προς την αστική τάξη.

Η μετάβαση στο ειρηνικό πέρασμα και οι αμφισβητήσεις της στη δεκαετία του 1960: δυτικά ΚΚ και Μάης του '68

Στα ύστερα χρόνια του Στάλιν (1945-53) η γραμμή του «ειρηνικού περάσματος» κυριαρχεί στην πρακτική των ΚΚ (με εξαίρεση περιπτώσεις εμφύλιων συγκρούσεων σε Ελλάδα, Μαλαισία, Βιετνάμ, Φιλιππίνες κ.α.), αλλά δεν έχει ακόμη σταθεροποιηθεί στρατηγικά και θεωρητικά.

Οι παλινωδίες του Στάλιν αλλά και ο Ψυχρός Πόλεμος ευνοούν συχνά μια λεκτική και μόνο επαναστατική ρητορεία (αν και ο Στάλιν κατά κανόνα ζητά από τη διεθνή εργατική τάξη να σηκώσει τις σημαίες της «ειρήνης και της δημοκρατίας» – Κλαουντίν, 1981).

Η συγκυρία της «Μυστικής έκθεσης Χρουστσόφ» και της αποσταλινοποίησης στο 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ (1956) σημαίνει και την παγίωση της γραμμής του ειρηνικού περάσματος στα δυτικά ΚΚ με τη σφραγίδα των Σοβιετικών (Μαντέλ, 1982). Η «ειρηνική συνύπαρξη» απαιτεί απομάκρυνση από τις «επαναστατικές χίμαιρες». Το Κινεζικό ΚΚ (αλλά και ο διεθνής τροτσκισμός) καταδικάζει αυτήν τη γραμμή, με αποτέλεσμα μικρά σχίσματα στα δυτικά ΚΚ. Προφανώς, η γραμμή του ειρηνικού περάσματος αποτελεί μια νέα κυρίαρχη ανάγνωση του παλαιού οικονομισμού/εξελικτισμού της Δεύτερης και της Τρίτης Διεθνούς: η μεταπολεμική ανάπτυξη του καπιταλισμού διευρύνει τις παραγωγικές δυνάμεις, κοινωνικοποιεί την παραγωγική διαδικασία, οδηγεί στη σύζευξη κράτους και μονοπωλίων και δημιουργεί έναν κρατικό μηχανισμό αστικό ακόμη αλλά ώριμο για το σοσιαλισμό: το ειρηνικό πέρασμα είναι το φυσικό αποτέλεσμα ενός προτσές όπου η ώριμη αστική κοινωνία και η έντονα κοινωνικοποιημένη παραγωγή της αποτινάσσει τους ιδιοποιητές/παράσιτα, μια χούφτα μεγάλους μονοπωλιακούς ομίλους (θεωρία του κρατικομονοπωλιακού καπιταλισμού, Πουλαντζάς, 1975). Η θεώρηση αυτή κατανοεί το αστικό κράτος ως ουδέτερο εργαλείο που θα περάσει από τα μονοπώλια σε εμάς, που δεν έχει εγγενή ταξικά χαρακτηριστικά (τελείως αντίθετα, από την άποψη του Λένιν στο Κράτος και επανάσταση). Για τα ΚΚ πλέον η εξουσία είναι θέμα διακυβέρνησης, κατοχής του ουδέτερου κράτους μέσα από τον εκλογικό αγώνα. Ορίζονται δύο στάδια, ένα δημοκρατικό-αντιμονοπωλιακό, όπου θα αποκαθηλώσουμε τα μονοπώλια και την εξουσία τους, και ένα γνήσια σοσιαλιστικό, όπου θα εγκαθιδρυθεί η σοσιαλιστική εξουσία και θα ληφθούν μέτρα αντίστοιχα με αυτά της δικτατορίας του προλεταριάτου.

Στη δεκαετία του 1960 ολοκληρώνεται η διαδικασία της «ανοικοδόμησης» και του οικονομικού θαύματος στη Δυτική Ευρώπη και αρχίζουν να συσσωρεύονται νέες αντιφάσεις και επαναστατικές δυνατότητες – για πρώτη φορά μετά τα κύματα της δεκαετίας του '20 και της περιόδου 1945-1948.
Ολοκληρώνεται η διαδικασία προς το μεγάλο τεϊλορικό εργοστάσιο (Κοριά, 1986) και οξύνεται η πάλη του εργάτη αυτής της μορφής με το δεσποτισμό της καπιταλιστικής διεύθυνσης. Ενισχύεται η διεθνοποίηση του κεφαλαίου και εισάγεται μαζικά η μεταναστευτική εργατική δύναμη στις μητροπόλεις της Δυτικής Ευρώπης.

Παράλληλα αναπτύσσεται το κίνημα της νεολαίας, που αμφισβητεί τις παραγωγικές, ηθικές και κοινωνικές αξίες της αστικής κοινωνίας εκείνης της εποχής. Αποκορύφωμα αυτής της διαδικασίας είναι η έκρηξη του 1968. Εργατικός και φοιτητικός Μάης στη Γαλλία, εργατικό «θερμό φθινόπωρο» στην Ιταλία του 1968-69 και ιταλικός φοιτητικός Μάης του 1968-73, άνοδος μιας Νέας Επαναστατικής Αριστεράς σε Δυτική Ευρώπη και ΗΠΑ, υποστήριξη του Βιετνάμ και των αντιαποικιακών κινημάτων.

Ύστερα από πολλά χρόνια δημιουργείται εκ νέου μια μαζική κουλτούρα εξέγερσης και διερεύνησης της επαναστατικής δυνατότητας. Από τον Μάη θα γεννηθούν ή θα ενισχυθούν ρεύματα όπως ο ευρωπαϊκός μαοϊσμός και η Σχολή του Παρισιού, ο νεοτροτσκισμός του Μαντέλ., η Μηνιαία Επιθεώρηση στις ΗΠΑ, θα αναβιώσουν ρεύματα όπως ο συμβουλιακός κομμουνισμός (Γκι Ντεμπόρ, Πάνεκοκ-Μπορντίγκα-Μάτικ-Ρίλε κ.ά., εν μέρει ο «Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα») ή ο κλασικός αναρχισμός, αμερικανικά εξεγερσιακά ρεύματα με έντονο και το φυλετικό στοιχείο (Μαύροι Πάνθηρες) κ.ά.

Με τα πολιτικά και θεωρητικά εργαλεία του επίσημου σοβιετικού μαρξισμού στην κατοχή τους και τη γραμμή του «ειρηνικού περάσματος», δεν είναι προς έκπληξη το ότι τα δυτικά ΚΚ αντιτάχθηκαν σθεναρά στα εξεγερσιακά μηνύματα και πρακτικές του 1968 και τα θεώρησαν μη ελεγχόμενα και «προβοκατόρικα». Ιδίως στη Γαλλία, το ΚΚ των Βαλντέκ Ροσέ και Μαρσέ παίρνει ανοιχτά ανταγωνιστική θέση προς το κίνημα και ανακηρύσσεται σε «κόμμα της τάξης». Οι συνδικαλιστικές του δυνάμεις (CGT) παίρνουν μέρος στις απεργίες, αλλά ωθούν σε συμβιβασμό και απομόνωση των ακραίων τάσεων, συχνά δε συγκρούονται άμεσα με αυτές. Το πιο ευέλικτο Ιταλικό ΚΚ των Λ. Λόνγκο και Ε. Μπερλίνγκουερ είναι πιο ανοιχτό στα νέα εργατικά και νεολαιίστικα κινήματα (κινήματα με ακροαριστερό ή και αναρχικό πολιτικό πρόσημο) και, χωρίς να συμφωνεί με την προοπτική τους, αφομοιώνει μέρος των άμεσων αιτημάτων τους. Η γραμμή κατά την οποία οι δυτικές κοινωνίες είναι ώριμες για ένα επαναστατικό άλμα και την υπέρβαση της μετωπικής στρατηγικής απορρίπτεται ασυζητητί από τα ΚΚ (Il Manifesto, 1976). Ακόμη και το πιο δημοκρατικό ΙΚΚ διαγράφει τα «αριστερά» στελέχη του, ενώ στηρίζει τις ακραίες κατασταλτικές στρατηγικές του ιταλικού κράτους απέναντι όχι μόνο στις ένοπλες οργανώσεις, αλλά και στην άκρα Αριστερά (σύλληψη πολλών στελεχών της στις 7-4-1979).

Μέσα στα μεγάλα φορντικά εργοστάσια διεξάγεται μεταξύ 1968 και 1977 μια λυσσασμένη πάλη ανάμεσα στο Ιταλικό ΚΚ, που επιζητεί μια αντιπροσώπευση/μεσολάβηση/διευθέτηση της σύγκρουσης, και στην άκρα Αριστερά, που επιζητεί ένα προχώρημα της σύγκρουσης ως τη ρήξη και τη δυαδική εξουσία (Μπαλεστρίνι, 1979). Δεν είναι τυχαίο το ότι η ένταση αυτή βιώνεται από την ιταλική αστική τάξη (μερίδα της οποίας καταφεύγει στον εκφασισμό και σε τρομοκρατικά χτυπήματα με τη στήριξη του κρατικού μηχανισμού), αλλά και από τμήματα του κινήματος, που περνούν στο ένοπλο με την εκτίμηση ότι η ρήξη πλησιάζει (η εκ των υστέρων κριτική σε αυτά δεν πρέπει να αγνοεί ότι το ζήτημα της ρήξης ήταν εκείνη την εποχή ζήτημα διαλόγου πολλών χιλιάδων ανθρώπων στην ιταλική κοινωνία).

Μετά το 1975 αναπτύσσονται στην Ιταλία τα «αυτόνομα» κοινωνικά ρεύματα, τα οποία, όχι πλέον από μια λογική «εργατισμού» αλλά από μια λογική «κόκκινων χώρων ελευθερίας», αντιπαρατίθενται με την καπιταλιστική νομιμότητα. Η σύγκρουση γίνεται πιο πολύμορφη, αλλά ως το 1980 (μεγάλη ήττα εργατικού κινήματος στη Fiat) δεν αμβλύνεται.
Αν για το ΙΚΚ η έξοδος από τη σύγκρουση είναι ο «ιστορικός συμβιβασμός», για μεγάλα κομμάτια του κινήματος της περιόδου είναι η ριζοσπαστικοποίηση των μορφών και του λόγου του κινήματος (κατά της
εργοστασιακής διεύθυνσης, κατά της ηθικής ή φυλετικής αυθεντίας, αλλά και κατά της δομής του κράτους με άμεσο τρόπο).

Επίσης, στην Πορτογαλία το τοπικό ΚΚ συγκρούεται με τα τμήματα του εξεγερμένου στρατού που αναζητούν μια αντικαπιταλιστική προοπτική (Καρβάλιο). Σε όλες τις περιπτώσεις όπου εμφανίζεται μια
αντικαπιταλιστική δυναμική τα ΚΚ εμφανίζονται ως δύναμη της τάξης. Αυτό δεν είναι άσχετο από το γεγονός ότι έχει προχωρήσει στη Δύση το κεϊνσιανό κράτος πρόνοιας και τα ΚΚ στη Γαλλία και στην Ιταλία
εκφράζουν πλατιά εργατικά και μικροαστικά στρώματα που τάσσονται υπέρ του νεοκαπιταλιστικού κοινωνικού συμβολαίου (υποκατάσταση της ασθενούς σοσιαλδημοκρατίας).

Η επαγγελία του ευρωκομμουνισμού
(1975-85): Καρίγιο,
Κάουτσκι και Πουλαντζάς

Η θέση του ευρωκομμουνισμού (όπως διατυπώνεται στα μέσα του '70 πιο πολιτικά από τον Ε. Μπερλίνγκουερ και πιο θεωρητικά από τον Σ. Καρίγιο του ΚΚ Ισπανίας) είναι μια θέση που προσπαθεί να κλείσει την αντίφαση ανάμεσα σε μια πολιτική μεταρρυθμίσεων στη Δύση, στην πρακτική απομάκρυνση από την επανάσταση και σε μια άκριτη υποστήριξη των καθεστώτων της Ανατολής. Αποστασιοποιούμενα τα δυτικά ΚΚ από τη νεοσταλινική Ανατολή ήδη από την εποχή της Άνοιξης της Πράγας (Αύγουστος 1968), αποστασιοποιούνται ταυτόχρονα και από τη θεολογική υπαγωγή τους σε ένα σοβιετικής έμπνευσης λενινισμό. Στο κλασικό έργο του ο Καρίγιο εγκαταλείπει τον πυρήνα του λενινισμού, διατηρεί την ανάλυση του κρατικομονοπωλιακού καπιταλισμού και θεωρητικοποιεί το σταδιακό και ειρηνικό πέρασμα ως τη μόνη δυνατότητα για τη Δύση.
Μάλιστα, οι ευρωκομμουνιστές, αν και αντίθετοι στο αίτημα για επαναστατική ρήξη του Μάη, αφομοιώνουν σημαντικές όψεις της δευτερεύουσας αλλά ισχυρής διάστασής του ως κριτικής της νεωτερικότητας (φεμινισμός, οικολογία, νέα κινήματα, αυτοδιαχείριση κ.λπ.).

Η θέση του Καρίγιο του 1977 για μια «επανάσταση με συναίνεση» (revolution by consent) επαναλαμβάνει εν πολλοίς το Δρόμο προς την εξουσία του επαναστάτη Κάουτσκι του 1909. Η αστική δημοκρατία γίνεται όλο και περισσότερο μια αριστερή υπόθεση και περιθωριοποιεί τις αστικές δυνάμεις (που, σύμφωνα με τον Καρίγιο, εκφράζουν μια ασήμαντη κοινωνική μειοψηφία). Στο τέλος, θα πάρουμε την κυβερνητική εξουσία και έτσι θα ολοκληρωθεί η κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας. Μια βίαιη απάντηση του εχθρού δεν είναι απίθανη, αλλά όσο περισσότερο έχουμε την πλειοψηφία με το μέρος μας ο εχθρός δε θα την επιχειρήσει γιατί ξέρει πως θα χάσει (Χιλή '73;).

Μια πολύ σημαντική διαφορά του Καρίγιο από τον Κάουτσκι –το κοινό τους σημείο εντοπίζεται στην ουδέτερη σύλληψη του κρατικού μηχανισμού της αστικής δημοκρατίας, ο οποίος θεωρείται μόνο εργαλειακά ταξικός λόγω της αστικής κυβέρνησης και του πολύμορφου ελέγχου της «αστικής κοινωνίας» πάνω του– είναι το ζήτημα των μεταρρυθμίσεων. Σε αυτό το σημείο ο Κάουτσκι του 1909 τοποθετείται αριστερότερα από τον Καρίγιο του 1977. Ενώ ο δεξιός ευρωκομμουνισμός συνδέει την ειρηνική κατάληψη της εξουσίας με μια πορεία γραμμικών διαρθρωτικών αλλαγών, ο Κάουσκι κατανοεί ότι α) το αστικό κράτος μάλλον αντιδραστικοποιείται στις συνθήκες μονοπωλιακής κυριαρχίας, άρα η δυνατότητα μεταρρυθμίσεων είναι υπαρκτή μεν αλλά περιορισμένη προ της ανάληψης της κυβερνητικής εξουσίας και δεν οδηγεί στο σοσιαλισμό παρά μόνο αν οι σοσιαλιστές μονοπωλήσουν την κυβερνητική εξουσία (από αυτή την άποψη ο Κάουσκι κατακεραυνώνει τη συμμετοχή των σοσιαλιστών σε αστικές κυβερνήσεις συνεργασίας) και β) ο κίνδυνος γενικής ρήξης και εμφύλιου πολέμου δεν αποτρέπεται μόνο με τη δική μας καλή βούληση, αλλά εναπόκειται εν πολλοίς στην όξυνση της ταξικής πάλης και στη στρατηγική του αντιπάλου μας. Άλλο αν ο Κάουτσκι υπερτιμά το εργατικό κίνημα στη Δύση και το θεωρεί παντοδύναμο, άρα ικανό να περνά στιγμιαία από μια κοινοβουλευτική σε μια στρατηγική ρήξης («όταν μας επιτεθούν»). Η εμπειρία του 1914 αλλά και της Χιλής του 1973 τον διαψεύδει ιστορικά.

Ο ιταλικός ιδίως ευρωκομμουνισμός υιοθετεί μια ύστερη ανάγνωση των θέσεων του Γκράμσι για τον «πόλεμο θέσεων» και την ανάληψη της ηγεμονίας. Αποσιωπά έτσι ότι ο Γκράμσι ενέτασσε τον «πόλεμο θέσεων» σε μια δυτική λενινιστική στρατηγική (συνθετότερη από το ρωσικό λενινισμό), αλλά και ότι ποτέ δεν ξέχναγε τον κείμενο πίσω από τη «βελούδινη ηγεμονία» ατσάλινο μηχανισμό καταναγκασμού του αστικού κράτους (Π. Άντερσον, 1979). Στη φυλακή του Μουσολίνι δε θα ήταν και εφικτό να τον ξεχάσει.

Το εγχείρημα του «δημοκρατικού δρόμου» ως σταδιακού και ειρηνικού προϋποθέτει την όλο και μεγαλύτερη πρόσβαση της Αριστεράς στη διαχείριση του αστικού κράτους και τελικά στη διακυβέρνησή του. Οριακή
μορφή αυτής της στρατηγικής αποτέλεσε ο ιταλικός «ιστορικός συμβιβασμός», δηλαδή η ψήφος ανοχής του ΙΚΚ στις κυβερνήσεις χριστιανοδημοκρατικής ηγεσίας (1975-79). Αφού η Δεξιά αξιοποίησε τη στήριξη του ΙΚΚ σε μια φάση αντιδραστικοποίησης του ιταλικού κράτους, στο τέλος το ώθησε για άλλη μια φορά εκτός κυβερνητικού φάσματος. Άλλες μορφές ήταν α) το «κοινό πρόγραμμα» στη Γαλλία και η συμμετοχή του Γαλλικού ΚΚ στις πρώτες κυβερνήσεις Μιτεράν ως το 1983 και β) η κριτική στήριξη των ΚΚΕ και ΚΚΕ εσωτ. στο ΠΑΣΟΚ στην πρώτη φάση μετά το 1981.

Ο ευρωκομμουνισμός γνώρισε μια πολύ πιο ριζοσπαστική ανάγνωση στο
ύστερο έργο του Νίκου Πουλαντζά (Πουλαντζάς, 1982 και 1984, αλλά και Κλαουντίν, 1977). Εδώ απορρίπτεται ο γραμμικός και άνευ ρήξεων κυβερνητισμός του Καρίγιο και αναζητάται μια μορφή δημοκρατικού δρόμου που θα συνδέει την πάλη για την κοινοβουλευτική ανάληψη της διακυβέρνησης με μια σειρά αμεσοδημοκρατικών μορφών και κινημάτων ρήξης που θα αποσταθεροποιούν τις δομές του αστικού κράτους, χωρίς όμως τη συγκρότηση δυαδικής εξουσίας. Αυτή η ενδιάμεση τοποθέτηση μεταξύ του κλασικού αντικαπιταλισμού (που εξακολουθεί να προτείνει τη λενινιστική «δυαδική εξουσία») και του ευρωκομμουνιστικού κλασικού κυβερνητισμού δε βρήκε πεδίο εφαρμογής και απέτυχε.

Ο Πουλαντζάς υποστηρίζει ένα εν δυνάμει δυαδικό σχήμα, το οποίο όμως απαγορεύεται να φτάσει στην πλήρη δυαδικοποίηση της εξουσίας. Από τη μια πλευρά έχουμε την κλασική κατάληψη της κυβέρνησης από την Αριστερά (σύμφωνα και με το «κοινό πρόγραμμα» του 1978-82 της Αριστεράς στη Γαλλία). Ο Πουλαντζάς δέχεται –και σε αυτό υπερβαίνει τον κλασικό καουτσκισμό του Καρίγιο– ότι η κατάληψη του κυβερνητικού κέντρου δεν οδηγεί σε κατάληψη της πολιτικής εξουσίας από μόνη της. Υποστηρίζει τα λαϊκά κινήματα βάσης, τα οποία θα πιέζουν την Αριστερά να μην ενσωματωθεί στον αστικό κρατικό μηχανισμό. Τα προβλήματα της ενδιάμεσης τοποθέτησης του Πουλαντζά είναι σημαντικά.

-Δεν εξηγεί πώς οι επαναστάτες θα μπορούσαν να μετασχηματίσουν τους μηχανισμούς καταναγκασμού, όπου –κατά τη θέση του Πουλαντζά– έχουν περιθωριακή και απολύτως κυριαρχούμενη θέση. Όμως, χωρίς ανατροπή των μηχανισμών καταναγκασμού, κάθε ριζοσπαστικό μέτρο της αριστερής κυβέρνησης υπόκειται σε ανατροπή (Χιλή 1973, Ισπανία 1936, Τσάβεζ 2002 κ.ά.).
- Δεν εξηγεί πώς θα ενεργοποιηθεί μια στρατηγική κοινωνικοποίησης των μέσων παραγωγής, παρά τους προσωρινούς συμβιβασμούς με τον αστικό κρατικό μηχανισμό. Αποδέχεται εν μέρει μια μεταβατική αντιμονοπωλιακή περίοδο, αν και ο ίδιος παλιότερα είχε καταδικάσει τη λογική των σταδίων, και τη διατήρηση για μεγάλο διάστημα αναγκαίων δομών σχεδιασμού και διεύθυνσης του καπιταλιστικού κράτους. Σε αυτό ο Πουλαντζάς προσεγγίζει τον πρώιμο καουτσκισμό.

-Αποδέχεται ότι η άμεση δημοκρατία, αν δε συνδυαστεί με την αντιπροσωπευτική, οδηγεί σε «ολοκληρωτικούς κινδύνους». Ακόμη και αν αυτό είναι αληθές, εσφαλμένα ο Πουλαντζάς ταυτίζει την αστική κοινοβουλευτική δημοκρατία με μια αντιπροσωπευτική δομή εντός του εργατικού κράτους (π.χ., Συντακτική Συνέλευση).

Το μοντέλο του Πουλαντζά δεν εφαρμόστηκε. Υπερίσχυσε η κλασική-δεξιά εκδοχή του «ευρωκομμουνισμού». Τα ΚΚ επέλεξαν τη συγκυβέρνηση, και μάλιστα άνευ όρων – έδρεψαν την περιθωριοποίησή τους και την πώληση της πολιτικής ισχύος τους σε μια σοσιαλδημοκρατία που η ίδια έπαυε σταδιακά να είναι σοσιαλδημοκρατική και γινόταν φιλελεύθερη.

Από τον ευρωκομμουνισμό
στην ευρωαριστερά (1985-2007)

Σταδιακά, με προεξάρχον το ηγεμονικό Ιταλικό ΚΚ, τα ευρωκομμουνιστικά κόμματα κατανοούν την αποτυχία ενός διακριτού κομμουνιστικού μεταρρυθμισμού και τείνουν προς την κλασική σοσιαλδημοκρατία. Τα ρεύματα που εγκαταλείπουν τον κομμουνισμό δε γίνονται έστω φανατικοί κεϊνσιανοί σοσιαλδημοκράτες, αλλά πολιτικά και οικονομικά φιλελεύθεροι.
Όπως οι «Δημοκράτες της Αριστεράς» στην Ιταλία, εκστασιάζονται από τη «Νέα Σοσιαλδημοκρατία» και τον «Τρίτο Δρόμο» του Μπλερ, την παγκοσμιοποίηση, την αγορά και τον «ιμπεριαλισμό των δικαιωμάτων» (βλ. Γιουγκοσλαβία 1999). Η Δεξιά της ευρωαριστεράς κάνει το δικό της Μπαντ Γκόντεσμπεργκ, παύει να μιλά για «σοσιαλισμό» από το 1990 και εξής (Σασούν, 2000).

Αλλά και κομμουνιστικά κόμματα που δε μετεξελίσσονται, όπως το Γαλλικό ΚΚ και η Επανίδρυση (Αριστερά της Ευρωαριστεράς), δε μένουν αλώβητα από τον κυβερνητισμό, ούτε υιοθετούν πάντοτε μια κινηματική λογική. Η δεξιά ευρωκομμουνιστική μήτρα αναπαράγει συνεχώς την έλξη της συμμετοχής σε αστικές κυβερνήσεις τύπου Ζοσπέν ή Πρόντι (ενώ και αυτός ο Κάουτσκι το 1909 την καταδίκαζε, ενόσω ο γενικός συσχετισμός δύναμης είναι υπέρ του κεφαλαίου) και την υπαγωγή των στόχων του κινήματος στον εκλογικισμό και στη θεσμολαγνεία. Για να μη μιλήσουμε για την ταύτιση εν πολλοίς πια του «σοσιαλισμού» με το κράτος πρόνοιας.

Παρ' όλα αυτά, η ανάπτυξη των κοινωνικών αγώνων ενάντια στο νεοφιλελευθερισμό και στην παγκόσμια καπιταλιστική αναδιάρθρωση και η ανάρρωση από το ιδεολογικό σοκ του «1989» όχι μόνο αναπαράγει
αντικαπιταλιστικά ρεύματα στα αριστερά των ευρωαριστερών λογικών (δηλαδή της αποδοχής του ειρηνικού δρόμου και σταδιακά της μεικτής οικονομίας), αλλά και συντείνει στην όσμωση δημιουργικών στοιχείων του «αριστερού ευρωκομμουνισμού» (πόλεμος θέσεων και αποσταθεροποίηση ηγεμονίας κεφαλαίου, σοσιαλισμός με δημοκρατία, αυτονομία μαζικών κινημάτων, κριτική στο σταλινισμό, κριτική στο γραφειοκρατισμό κ.ά.) με τον εν τη γενέσει αντικαπιταλισμό του 21ου αιώνα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Φ. Κλαουντίν, Η κρίση του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος,
Γράμματα, 1981. Ειδικά για την περίοδο του σοσιαλφασισμού και τη
γερμανική ήττα, τόμος Α΄, σελ. 123-158. Για την περίοδο του λαϊκού
μετώπου και την ήττα του κινήματος σε Ισπανία και Γαλλία, σελ. 158-228.
Για το μεταπολεμικό οπορτουνισμό του ΙΚΚ και του ΓΚΚ τόμος Β΄, σελ.
15-80.
Φ. Μόρροου, Επανάσταση και αντεπανάσταση στην Ισπανία, Αθήνα, Πρωτοποριακή Βιβλιοθήκη.
Χ. Μ. Εντσενσμπέργκερ, Το σύντομο καλοκαίρι της αναρχίας, Αθήνα, Οδυσσέας, 1977.
Π. Τολιάτι, Στο σοσιαλισμό με ειρήνη και δημοκρατία, Αθήνα, Ειρήνη, χ. χρ.
Ρ. Παντσιέρι στο Παντσιέρι-Τρόντι-Νέγκρι, Νεοκαπιταλισμός και επαναστατικό κίνημα, Αθήνα, 1983.
Συζητήσεις στο Παγκόσμιο Κομμουνιστικό Κίνημα (η ρήξη ΚΚ Ιταλίας με ΚΚ Κίνας το 1963-64), Πλανήτης.
Κ.Κάουτσκι, The Road to Power, 1909, στο www.marxists.org.
Β. Ι. Λένιν, Ο αριστερισμός, παιδική αρρώστια του κομμουνισμού, Θεμέλιο.
Β. Ι. Λένιν, Κράτος και επανάσταση, Σύγχρονη Εποχή,1997.
Η προλεταριακή επανάσταση και ο αποστάτης Κάουτσκυ, Κλασσικά Κείμενα, χ. χρ.
Il Manifesto 1976, 200 θέσεις για τον κομμουνισμό, Εξάντας (κείμενα των
Ρ. Ροσάντα, Λ. Μάγκρι κ.ά., εκτενής αναφορά στη στρατηγική του
«μετωπισμού» μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο).
Μπ. Κοριά, Ο εργάτης και το χρονόμετρο, Κομμούνα,1986.
Γ. Μηλιός, Δ. Ψαρράς, Η θεωρία του ευρωκομμουνισμού στο Αγώνας για την κομμουνιστική ανανέωση, 11/1980, σελ. 32, επ.
Ε. Μαντέλ, Ειρηνική συνύπαρξη και παγκόσμια επανάσταση, Ύψιλον, 1982.
Ε. Μαντέλ, Κριτική του ευρωκομμουνισμού, Νέα Σύνορα, 1981.
Ε. Μπερλίνγκουερ, Ο ιστορικός συμβιβασμός-Κείμενα, Θεμέλιο, 1975.
Ν. Μπαλεστρίνι, Τα θέλουμε όλα, Αίολος, 1979.
Σ. Καρίγιο, Ευρωκομμουνισμός και κράτος, Θεμέλιο.
Φ. Κλαουντίν, Ευρωκομμουνισμός και σοσιαλισμός, Μπουκουμάνης, 1977.
Ν. Πουλαντζάς, Πολιτική εξουσία και κοινωνικές τάξεις, Θεμέλιο, 1975.
Πορεία προς έναν προβληματικό ευρωκομμουνισμό, στον τόμο «Για τον Γκράμσι – μεταξύ Σαρτρ και Αλτουσέρ», Πολύτυπο, 1982.
Το κράτος, η εξουσία, ο σοσιαλισμός, Θεμέλιο, 1984.
Π. Άντερσον, Οι αντινομίες του Αντόνιο Γκράμσι, Αθήνα, Μαρξιστική Επιθεώρηση, 1979.
Λ. Τρότσκι, Ο φασισμός και το εργατικό κίνημα στη Γερμανία (κείμενα του 1930-1933), Πρωτοποριακή Βιβλιοθήκη.
Λ. Τρότσκι, Η Κομμουνιστική Διεθνής μετά τον Λένιν, Αλλαγή, 1979.
Ντ. Σασούν, 100 χρόνια σοσιαλισμού, τόμος Β΄, Λιβάνης, 2000.

Γιώργης Σιάντος

Γενικές πληροφορίες

Γέννηση

1890[1]
Καρδίτσα

Θάνατος

20 Μαΐου 1947
Αθήνα

Αιτία θανάτου

έμφραγμα του μυοκαρδίου

Συνθήκες θανάτου

φυσικά αίτια

Ψευδώνυμο

Γέρος, Σαγκαρινός και Θείος

Χώρα πολιτογράφησης

Ελλάδα

Ομιλούμενες γλώσσες

νέα ελληνική γλώσσα

Πληροφορίες ασχολίας

Ιδιότητα

πολιτικός
συνδικαλιστής

Πολιτική τοποθέτηση

Πολιτικό κόμμα/Κίνημα

Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας και Παλλαϊκό Μέτωπο

Αξιώματα και βραβεύσεις

Αξίωμα

μέλος της Βουλής των Ελλήνων (εκλογική περιφέρεια Τρικάλων)

δεδομένα

Το λήμμα παραθέτει τις πηγές του αόριστα, χωρίς παραπομπές. Βοηθήστε συνδέοντας το κείμενο με τις πηγές χρησιμοποιώντας παραπομπές, ώστε να είναι επαληθεύσιμο.
Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 02/08/2024.

Ο Γιώργος «Γιώργης» Σιάντος (1890-1947) (ψευδώνυμα: Γέρος, Σαγκαρινός, Θείος) υπήρξε κορυφαίο στέλεχος του εργατικού κινήματος στην Ελλάδα, καθοδηγητής του ΚΚΕ, του ΕΑΜ και της ΠΕΕΑ, που σφράγισε με τη δράση του την περίοδο της Εθνικής Αντίστασης και των Δεκεμβριανών που ακολούθησαν στη συνέχεια, χρηματίζοντας γραμματέας του ΚΚΕ από το 1941 μέχρι το 1944 και έχοντας την κυριότερη ευθύνη για την πολιτική του κόμματος της περιόδου αυτής.

Η πρώιμη δράση του

Ο Σιάντος γεννήθηκε στην Καρδίτσα το 1890 και καταγόταν από φτωχή οικογένεια. Αφού τελείωσε το δημοτικό σχολείο, σε ηλικία 13 ετών ξεκίνησε να εργάζεται ως καπνεργάτης. Στη δεκαετία από το 1911 ως το 1920 υπηρέτησε ως υπαξιωματικός στον Ελληνικό Στρατό και πολέμησε στους Βαλκανικούς Πολέμους και στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Στο ενδιάμεσο, το 1916, συμμετείχε στο βενιζελικό κίνημα της Εθνικής Αμύνης στη Θεσσαλονίκη. Μετά την απόλυσή του από το στρατό εντάχθηκε στο ΣΕΚΕ, που αργότερα μετονομάστηκε ΚΚΕ. Αναμείχθηκε ενεργά στο συνδικαλιστικό κίνημα και εξελέγη Γραμματέας της Καπνεργατικής Ομοσπονδίας της Ελλάδας.

Τα πρώτα χρόνια στην καθοδήγηση του ΚΚΕ

Το 1927 στο 3ο Τακτικό Συνέδριο του ΚΚΕ ο Σιάντος εκλέχθηκε μέλος της Κεντρικής Επιτροπής και του Πολιτικού Γραφείου του κόμματος. Τα αμέσως επόμενα χρόνια, συμμετείχε ενεργά στη λεγόμενη φραξιονιστική πάλη χωρίς αρχές που ξέσπασε στους κόλπους του ΚΚΕ, συγκροτώντας την αριστερή τάση του Κόμματος με τους συνδικαλιστές Κώστα Θέο, Μήτσο Παπαρήγα και Διονύση Πυλιώτη. Την περίοδο 1929-31 η ομάδα των συνδικαλιστών Σιάντου-Θέου ήρθε σε σφοδρή σύγκρουση με την ομάδα του τότε Γενικού Γραμματέα του κόμματος Ανδρόνικου Χαϊτά, Ευτυχιάδη και Κολοζώφ, οδηγώντας το κόμμα στα πρόθυρα της διάλυσης.

Το Σεπτέμβριο του 1930 όταν ο Χαϊτάς φυλακίστηκε από την κυβέρνηση Βενιζέλου, ο Σιάντος ανέλαβε Γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ. Τελικά η σύγκρουση αυτή διακόπηκε ύστερα από παρέμβαση της Κομμουνιστικής Διεθνούς και την ανάθεση της θέσης του Γενικού Γραμματέα στο Νίκο Ζαχαριάδη το 1931. Ο Σιάντος τον Μάρτιο του 1931 κλήθηκε στα όργανα της Διεθνούς όπου έκανε αυτοκριτική και επανήλθε μετά από μερικούς μήνες μαζί με τον Κ. Θέο σε καθοδηγητικές θέσεις. Το 1934 εκλέχθηκε Γραμματέας της Κομματικής Οργάνωσης Πειραιά του ΚΚΕ, ενώ το 1936 εκλέχθηκε βουλευτής Τρικάλων με το Παλλαϊκό Μέτωπο.

Ο Σιάντος ήταν το μοναδικό από τα κορυφαία στελέχη του ΚΚΕ που δεν είχε φοιτήσει στο Κομμουνιστικό Πανεπιστήμιο Εργαζομένων της Ανατολής (ΚΟΥΤΒ).

Τα χρόνια της Δικτατορίας της 4ης Αυγούστου

Λίγους μήνες μετά την εκλογή του Σιάντου στο κοινοβούλιο, επιβλήθηκε η Δικτατορία της 4ης Αυγούστου υπό τον Ιωάννη Μεταξά. Ο Μεταξάς με πρόφαση τον "κομμουνιστικό κίνδυνο" εγκαθίδρυσε ένα αυταρχικό καθεστώς φασιστικού τύπου, που εξαπέλυσε μια αδυσώπητη αντικομμουνιστική εκστρατεία, στηριζόμενος στον Ιδιώνυμο νόμο που είχε θέσει σε ισχύ το 1929 ο Ελευθέριος Βενιζέλος για την καταστολή συνδικαλιστικών και δημοκρατικών ελευθεριών, συλλαμβάνοντας πολλά μέλη του ΚΚΕ που τελούσε πλέον εκτός νόμου. Ο Σιάντος συνελήφθη και εξορίστηκε στην Ανάφη από όπου δραπέτευσε το 1937.

Τον Απρίλιο του 1938, μετά τη σύλληψη της τριμελούς Γραμματείας (Νεφελούδης-Παρτσαλίδης-Σκλάβαινας) που είχε την καθοδήγηση του ΚΚΕ, ο Σιάντος ηγήθηκε της διαδικασίας ανασυγκρότησης του ανώτατου καθοδηγητικού οργάνου του κόμματος, της λεγόμενης Παλιάς Κεντρικής Επιτροπής (ΠΚΕ), μαζί με το Νίκο Πλουμπίδη.

Η ΠΚΕ ήρθε σε σφοδρή αντιπαράθεση με την Προσωρινή Διοίκηση (ΠΔ), που είχε συγκροτηθεί προς τα τέλη του 1939 από την ασφάλεια του Μανιαδάκη και την καθοδήγηση της οποίας είχαν οι πρώην βουλευτές του ΚΚΕ Μιχάλης Τυρίμος και Μανώλης Μανωλέας. Τα δύο καθοδηγητικά όργανα που εξέδιδαν και δικό τους Ριζοσπάστη κατηγορούσαν το ένα το άλλο για χαφιεδισμό και προκάλεσαν τρομερή σύγχυση στις τάξεις των κομμουνιστών. Μέσα σ' αυτό το πρωτοφανές κλίμα σύγχυσης κι αυτός ακόμα ο Ζαχαριάδης συντάχθηκε με την Προσωρινή Διοίκηση κατηγορώντας την καθαρή Παλιά Κεντρική Επιτροπή. Τα πράγματα ξεκαθάρισαν το καλοκαίρι του 1941 όταν συγκροτήθηκε η λεγόμενη Νέα Κεντρική Επιτροπή από στελέχη του ΚΚΕ που απέδρασαν από τους τόπους κράτησής τους.

Ωστόσο, ο Σιάντος δεν κατόρθωσε να αποφύγει τη δεύτερη σύλληψη το Νοέμβρη του 1939 και τη φυλάκισή του στις φυλακές της Κέρκυρας στην Ακτίνα Θ', μαζί με το Ζαχαριάδη. Το Σεπτέμβρη του 1941, όταν απέδρασε, η Ελλάδα βρισκόταν ήδη υπό γερμανο-ιταλική Κατοχή.

Πρωταγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης

Ο Σιάντος αμέσως μετά τη δραπέτευσή του και μετά τη διάλυση της καχυποψίας των συντρόφων του χάρη στις διαβεβαιώσεις του ακροναυπλιώτη Γιάννη Ιωαννίδη, ανέλαβε την ηγεσία του ανασυγκροτημένου ΚΚΕ στα τέλη του 1941, καθώς ο γραμματέας του Ν. Ζαχαριάδης είχε παραδοθεί από το μεταξικό καθεστώς στους Γερμανούς και είχε μεταφερθεί αιχμάλωτος στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Νταχάου στη Γερμανία. Ο Σιάντος αντικατέστησε τον γ.γ του ΚΚΕ Ανδρέα Τσίπα και κατόρθωσε να ανασυγκροτήσει το κόμμα, ενώ παράλληλα συμμετείχε στην οργάνωση του ΕΑΜ. Από τα μέσα του 1942 ο Σιάντος μαζί με τον Γιάννη Ιωαννίδη θα αποτελέσουν το ηγετικό δίδυμο του ΚΚΕ που θα το καθοδηγήσουν μέχρι την επιστροφή του Ζαχαριάδη από το Νταχάου, τον Μάιο του 1945.

Τον Μάιο του 1943 ο Σιάντος συναντήθηκε με τον Γεώργιο Παπανδρέου (ο οποίος είχε αποφυλακιστεί από τις φυλακές Αβέρωφ με παρέμβαση του φίλου του Αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού) και του πρότεινε να αναλάβει την ηγεσία του ΕΑΜ.[2] Ο Παπανδρέου αρνήθηκε, εκτιμώντας ότι θα βρισκόταν υπό τον ασφυκτικό πολιτικό έλεγχο του ΚΚΕ.[2]

Το Μάρτιο του 1944 πρωταγωνίστησε στη συγκρότηση της ΠΕΕΑ στο χωριό Βίνιανη της Ευρυτανίας, στην πρώτη προσωρινή διοίκηση της οποίας ανέλαβε Γραμματέας Εσωτερικών και Επισιτισμού της Ελεύθερης Ελλάδας. Κατά το σχηματισμό της τελικής σύνθεσης της Επιτροπής διατήρησε τη θέση του Γραμματέα Εσωτερικών.

Παρά τις αρχικές και έντονες αμφιβολίες του για τη Συμφωνία του Λιβάνου προκαλώντας ουσιαστικά την Πολιτική κρίση Καΐρου (1944), τελικά υπό τις συστάσεις και Ρώσων επιτετραμμένων [εκκρεμεί παραπομπή], στις 15 Αυγούστου του 1944, αποδέχθηκε τη συμμετοχή στην κυβέρνηση εθνικής ενότητας του Γ. Παπανδρέου, καθώς και στη συνέχεια και τους όρους της Συμφωνίας της Καζέρτας που ακολούθησε.

Πρελούδιο της Εμφύλιας σύγκρουσης - Δεκεμβριανά

Μετά την Απελευθέρωση ο Σιάντος εξέφρασε τη διαφωνία του απέναντι στη θέση της κυβέρνησης του Γ. Παπανδρέου για διάλυση των ενόπλων τμημάτων του ΕΛΑΣ χωρίς την παράλληλη διάλυση της 3ης Ορεινής ταξιαρχίας και του Ιερού Λόχου, καθώς διέβλεπε μια βίαιη αντιεαμική στάση σε συνδυασμό με αμνηστία στους δοσίλογους πρώην συνεργάτες των Γερμανών. Μετά την παραίτηση των υπουργών του ΕΑΜ από την κυβέρνηση του Γ. Παπανδρέου, το ΕΑΜ στις 3 Δεκεμβρίου διοργάνωσε διαδήλωση κατά της κυβέρνησης και στις 4 Δεκεμβρίου απεργία. Η μαζικότητα της διαδήλωσης κινήθηκε μεταξύ 100.000 και 500.000 διαδηλωτών, χωρίς να υπάρχει κάποιος συγκεκριμένος αριθμός από την ιστοριογραφία. Η διαδήλωση χτυπήθηκε βίαια από τις αρχές ασφαλείας υπό τον Άγγελο Έβερτ διοικητή της Αστυνομίας Πόλεων και υπήρξαν 33 δολοφονηθέντες διαδηλωτές και εκατοντάδες τραυματίες. Την επόμενη μέρα, 4 Δεκεμβρίου, η απεργία που είχε προκηρύξει το ΕΑΜ είχε καθολική συμμετοχή. Δεν λειτούργησε καμία δημόσια υπηρεσία ούτε ιδιωτική επιχείρηση και με αφορμή την κηδεία των διαδηλωτών έγινε νέα μεγάλη πορεία από τη Μητρόπολη μέχρι το Α΄ Νεκροταφείο με κεντρικό σύνθημα:

"Όταν ο Λαός βρίσκεται μπροστά στον κίνδυνο της τυραννίας διαλέγει ή τις αλυσίδες ή τα όπλα".

Η νέα πορεία διαλύθηκε και αυτή με νέες δολοφονίες διαδηλωτών από την αστυνομία αλλά και από ταγματασφαλίτες που διέμεναν σε ξενοδοχεία γύρω από την Ομόνοια. Ακολούθησαν για 33 μέρες οι μάχες στην Αθήνα και τον Πειραιά, τα λεγόμενα Δεκεμβριανά, με ήττα του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ.

Ο Σιάντος και η ηγεσία του ΚΚΕ δεν κατάφεραν να διαχειριστούν το βάρος της ένοπλης σύγκρουσης ή το κράτησαν σκόπιμα υπό συνθήκες ένοπλης αντίστασης δίχως να επιτρέψουν την γενίκευση των συγκρούσεων όπως επιθυμούσε το Γ.Σ του ΕΛΑΣ με τους Βελουχιώτη, Σαράφη και Μακρίδη. Επιπλέον, μετά τη λήξη της σύγκρουσης ο Σιάντος ήταν συγκαταβατικός ως προς τη Συνθήκη της Βάρκιζας και ήταν ένα από τα 3 μέλη της αντιπροσωπείας του ΕΑΜ που την υπέγραψαν, μαζί με τον Μήτσο Παρτσαλίδη και τον Ηλία Τσιριμώκο.

Μετά τη Βάρκιζα και θάνατος

Αποτέλεσμα και της Συνθήκης της Βάρκιζας και της ενδοτικότητας της ηγεσίας του ΚΚΕ ήταν το βίαιο ξέσπασμα της Λευκής Τρομοκρατίας από κρατικά όργανα και δεξιές ένοπλες οργανώσεις κατά του εαμικού κόσμου. Ο Σιάντος χρεώθηκε την αποτυχία των πολιτικών χειρισμών από την πλευρά του ΕΑΜ-ΚΚΕ.

Η επιστροφή του Νίκου Ζαχαριάδη στην Ελλάδα τον Μάη του 1945, έριξε σταδιακά σε δυσμένεια τον, άρρωστο πλέον, Σιάντο. Στις 20 Μαΐου 1947 ο Σιάντος πέθανε στην Αθήνα από ανακοπή καρδιάς στη κλινική του Πέτρου Κόκκαλη. Η κηδεία του παρά ταύτα στάθηκε αφορμή να ξεσπάσει μια τελευταία μαζική διαδήλωση του Εαμικού κόσμου, ο οποίος δήλωσε τη διαφωνία του με το νέο καθεστώς διώξεων που κυριαρχούσε.

Ο Σιάντος ήταν παντρεμένος με το μέλος του ΚΚΕ Βαγγελιώ Σιάντου, χωρίς να αποκτήσουν ποτέ παιδιά.

Πολιτική κληρονομιά

Λίγα χρόνια μετά το θάνατο του Σιάντου, η καθοδήγηση του ΚΚΕ υπό τον Νίκο Ζαχαριάδη διακήρυξε πως ο Σιάντος ήταν πράκτορας της Ιντέλλιτζενς Σέρβις, δίχως όμως να φανερώσει στοιχεία που να αποδεικνύουν ξεκάθαρα κάτι τέτοιο. Ωστόσο, το 1957 ένα χρόνο μετά την καθαίρεση του Ζαχαριάδη και την υπέρβαση του λεγόμενου ανώμαλου εσωκομματικού καθεστώτος, ειδικό τμήμα της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ αποκατέστησε τη μνήμη του Γιώργου Σιάντου, μιας φιγούρας άλλοτε πρωτοπόρας και άλλοτε αντιφατικής του ΚΚΕ.

Παραπομπές

1. 
   

• Faceted Application of Subject Terminology. 242715. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.

1. · Ανδρέας Γ. Παπανδρέου, Η Δημοκρατία στο Απόσπασμα, Έκδοση 2006, σελίδα 96, Εκδοτικός Οίκος Α. Α. Λιβάνη

Πηγές

• Γρηγόρης Φαράκος: Β' Παγκόσμιος Πόλεμος. Σχέσεις ΚΚΕ και Διεθνούς Κομμουνιστικού Κέντρου, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα
• Λήμμα Πάπυρος Larousse Britannica για το Γιώργο Σιάντο
• Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, Α' Τόμος 1918-1949, Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή
• Ιστορία της Αντίστασης 1940-45, Εκδόσεις Αυλός, Αθήνα 1979
• Ε Ιστορικά:Από τα Δεκεμβριανά στον Εμφύλιο
• Αφιέρωμα στο Γιώργο Σιάντο
• Αφιέρωμα στην Κυβέρνηση των Βουνών

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%B9%CF%8E%CF%81%CE%B3%CE%B7%CF%82_%CE%A3%CE%B9%CE%AC%CE%BD%CF%84%CE%BF%CF%82